Drzewo roku 1998 – BUK, część I

Autor: Prof. dr hab. Mieczysław Czekalski

Archiwum Szkółkarstwa

Znane jest około 10 gatunków buka, w tym: buk karbowany (Fagus crenata Bl.) i buk japoński (F.japonica Maxim.) występujące w Japonii, buk Englera (F. engleriana Seem.) – w Chinach, buk amerykański (F. grandifolia Ehrh.) – w Ameryce Północnej, buk wschodni (F. orientalis Lipsky) – w Rumunii, Bułgarii, Grecji oraz na Półwyspie Krymskim i na Kaukazie, buk pospolity (F. sylvatica L.) – w przeważającej części Europy. W Polsce najważniejszy jest ten ostatni gatunek. Pozostałe, jako pojedyncze okazy, rosną u nas w niektórych arboretach i ogrodach botanicznych.

Rozmieszczenie i opis buka pospolitego

Współczesny zasięg gatunku rozciąga się od południowo-zachodniej Norwegii do Morza Czarnego, obejmując część gór Grecji, Sycylii i Hiszpanii, a na wschodzie dochodzi do Białorusi, Ukrainy, a także Półwyspu Krymskiego. W Polsce drzewo to osiąga północno-wschodnią granicę zasięgu, lokując się głównie na południu, zachodzie i północnym-zachodzie kraju (nie występuje naturalnie w części środkowej oraz północno-wschodniej). Tworzy buczyny (Fagetum) – dzisiaj już rzadko, na przykład w Puszczy Bukowej pod Szczecinom – bądź towarzyszą mu jodła pospolita, grab, dąb bezszypułkowy i świerk pospolity. Zasięg pionowy buka pospolitego w Tatrach sięga do około 1300 m n.p.m. Jest to drzewo dorastające 50 m wysokości. Stare okazy – z kolumnowymi pniami i wysoko osadzonymi koronami – wyglądają imponująco (np. Książ k. Wałbrzycha). Kora pni jest popielatoszara, rzadko brązowawa, a sporadycznie kredowobiała (f. leucodermis Georgescu) – na drzewach w rumuńskich Karpatach Południowych. U buka rozwija się jeden wysmukły pień, czasami ”dwójka”, zwykle rozchodząca się pod ostrym kątem i dlatego często się rozłamująca. Zdarzają się pnie dziwacznie powyginane, z dużymi guzowatymi wyroślami, a także kilkakrotne. W miejscach z większym dostępem światła pnie są krótsze, a korony bardzo szerokie i gęsto ulistnione. Błyszcząco zielone liście przebarwiają się jesienią na żółto lub brązowawe. Młode okazy mogą zatrzymywać część listowia na zimę. Podobno buk z koroną o średnicy 15 m ma około 600 000 liści. Profesor Stefan Myczkowski w książce ”Człowiek, przyroda, cywilizacja” napisł: ”Jeden stuletni buk, który wytworzył 800 tysięcy liści o powierzchni fotosyntetycznej 1600 metrów kwadratowych, w całym okresie rozwoju pobrał z powietrza około 12,5 miliona metrów sześciennych dwutlenku węgla i wydzielił odpowiednią ilość czystego tlenu. W tej produkcji może go zastąpić aż 1700 młodych buków o średnicy korony około 2 metrów.” Oto m.in. dlaczego nie należy wycinać drzew dużych, wiekowych. Pąki buka mocno odstają od pędów, czym odróżnia się on od grabu pospolitego, którego pąki są przylegające. Owoce – jeden lub dwa trójgraniaste orzeszki (bukwia) – znajdują się w okrywach z szydlastymi wyrostkami, pękającymi po dojrzeniu (rys. 1). Drewno buka jest twarde, ale lekkie i łupliwe, różowawe, cenione w przemyśle meblarskim.

Rys. 1. Pokrój buka pospolitego, liście, kwiaty i owoce

Buk rośnie powoli, zwłaszcza w młodości. Dożywa około 300 lat. W Polsce najstarszy okaz ma mniej więcej 340 lat. Rośnie w Sierakowie w województwie poznańskim. Obwód jego pnia w 1984 r. wynosił 678 cm. Grubszy okaz – o obwodzie 804 cm, lecz zrośnięty z 7 drzew – znajdziemy we wsi Trzechel koło Nowogardu w woj. szczecińskim.

Odmiany

1. Kolumnowe lub wrzecionowe: – 'Dawyck’ – pochodzi ze Szkocji, z majątku o takiej samej nazwie. Pokrój ma wąski (rys. 2), przypominający topolę włoską, gałęzie długie i wyprostowane. U nas dopiero zaczyna się produkować tę odmianę.

Rys. 2. Pokrój odmiany Dawyck

– 'Dawyck Gold’ – powstała w 1968 r. w Arboretum Trompenburg w Rotterdamie z nasienia odmiany Dawyck. Młode liście są żółte lub żółtawe, latem większość zielenieje, a jesienią ponownie stają się żółte. – 'Dawyck Purple’ – także jest siewką odmiany Dawyck, lecz powstałą przy udziale drzewa o liściach purpurowych. Intensywne ciemnopurpurowe zabarwienie liści utrzymuje się całe lato. – 'Red Obelisk’ – tworzy okazy czerwonolistne (fot. 1), węższe niż poprzednia odmiana. Spotykane są sporadycznie.

Fot. 1. Odmiana Red Obelisk

– 'Fastigiata’ – odmiana kolumnowa (stożkowata), obecnie nie wyróżniana (nazwa uchodzi za zbiorową, obejmującą rozmaite klony buka pospolitego o wąskim pokroju, znajdowane w różnych miejscach). Okazy notowane u nas jako Fastigiata zalicza Seneta do odmiany Dawyck. 2. O gałęziach zwisających: – forma pendula-tworzy drzewa do 25 m wysokości, z gałęziami odstającymi, później zwisającymi, czasami nawet do ziemi. Wysokość drzew, szerokość koron, ich regularność i sposób zwieszania się gałęzi są bardzo zmienne. Na tej podstawie wyróżniono kilka klonów buka pospolitego, które są opisywane jako odmiany*. Na przykład, 'Miltonensis’ ma idealnie prosty pień z krótkimi odcinkami poziomo rosnących gałęzi, zwieszających się następnie pionowo do dołu. Okazy tej formy należą do najpiękniejszych drzew parkowych. – 'Purpurea Pendula’ – odmiana o liściach purpurowych, tworzy niskie drzewka, do około 1,5 m wysokości, o wszystkich gałęziach – łącznie z wierzchołkiem – zwieszonych do ziemi (fot. 2). Poszczególne okazy różnią się wysokością, szerokością i intensywnością purpurowej barwy liści. Są to klony, z których kilka ma już rangę odmiany, np. 'Purpurea Pendula Vera’ podnosi się powoli do góry, a 'Purpurea Fountain’ i 'Black Swan’ są wyprostowane oraz bardzo wąskie. Odmiana Bornyensis jest jeszcze węższa, o gałęziach ”spływających” po krótkim pniu.

Fot. 2. Odmiana Purpurea Pendula

– 'Aurea Pendula’ – ma żółte liście, buduje wąskie drzewa do 8-10 m wysokości, o dziwacznie zwisających gałęziach. Bezpośrednie, silne promieniowanie słoneczne może przypalać liście, dlatego lepiej sadzić tę odmianę na stanowiskach lekko ocienionych. 3. O liściach purpurowych: Do niedawna buki o liściach intensywnie purpurowych określano mianem 'Atropunicea’. Otrzymywano je w wyniku szczepienia lub okulizacji. Obecnie okazy o takich liściach uzyskiwane z selekcji siewek i rozmnażania wegetatywnego są zaliczane do: – f. purpurea – forma purpurowa. Są to wielkie drzewa, do 25 m (30 m) wysokości, o bardzo szerokich i gęstych koronach, u nas spotykane w parkach. Poszczególne okazy różnią się intensywnością oraz trwałością wybarwienia liści. Często najmocniej zabarwione są liście młode, które z upływem czasu jaśnieją. Najbardziej ceni się okazy o liściach ciemnopurpurowych w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Takie osobniki należy rozmnażać wyłącznie wegetatywnie. – 'Purpurea Latifolia’ – odmiana szerokolistna, obejmuje drzewa o liściach dużych i czarniawopurpurowych, utrzymujących intensywne zabarwienie w ciągu całego okresu wegetacji. Tutaj jest zaliczana (jeśli nie rozpoznana) odm. 'Riversii’ (syn. 'Purpurea Major’) – o dużych i błyszczących liściach oraz inne klony rozmnażane w niektórych krajach zachodnich. – 'Spaethiana’ – rozwija liście raczej małe, ale bardzo ciemne i błyszczące, zachowujące barwę do późnej jesieni. Drzewa tej odmiany są spotykane w parkach zachodniej Polski. – 'Purpurea Tricolor’ (= 'Roseomarginata’) – odmiana trójbarwna, ma liście wiosną błyszcząco purpurowe z różowym, nieregularnym obrzeżeniem (fot. 3). Latem barwa purpurowa blednie i zielenieje, a brzegi bieleją i pod wpływem promieni słonecznych zasychają.

Fot. 3. Liście odmiany Purpurea Tricolor latem

4. O liściach na brzegu wcinanych: – 'Asplenifolia’ – odm. paprotkowata, ma liście węższe niż gatunek i na brzegu w różnym stopniu głęboko powcinane, a na wierzchołkach bujnych długopędów niemal równowąskie, całobrzegie. Drzewa spotykane dość często w naszych parkach mają gęste, lecz lżejsze korony niż gatunek. – 'Laciniata’ – odmiana czasem wyróżniana, o liściach mniej zmiennego kształtu i na brzegu płycej wcinanych niż poprzednio. Bardzo cenne drzewo parkowe oraz do większych ogrodów. 5. Inne – 'Rotundifolia’ – odmiana okrągłolistna (rys. 3), spotykana rzadko, lecz w różnych rejonach kraju.

Rys. 3. Liście odmiany Rotundifolia

– 'Zlatia’ – odm. żółtolistna (odcień jaśniejszy niż u 'Aurea Pendula’), na razie uprawiana u nas sporadycznie. Należy ją sadzić na słonecznych stanowiskach – liście nie ulegają przypaleniu. Latem liście zielenieją – nie dotyczy to wierzchołków drzew. * W Polsce wszystkie drzewa o zwieszających się gałęziach, niezależnie od innych cech je różniących, są dotychczas zaliczane do formy pendula.

Brak postów do wyświetlenia

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.