Co to jest CAC?

Ideą ustanowienia kategorii materiału szkółkarskiego CAC była potrzeba zapewnienia zdrowego oraz dobrej jakości materiału szkółkarskiego dla produkcji owoców, która zajmuje ważne miejsce w rolnictwie Unii Europejskiej. Również potrzeba umożliwienia swobodnego przepływu materiału szkółkarskiego w obrębie Wspólnoty spowodowała konieczność ustanowienia wspólnej kategorii, której wymagania i zasady są jednakowe we wszystkich krajach.

 

Obecne zasady

 

Dotychczasowy system wytwarzania i oceny sadowniczego materiału szkółkarskiego opierał się na trzech głównych zasadach.

 

Pierwsza — odmiany gatunków roślin sadowniczych ważnych gospodarczo, np. jabłoń, grusza, malina, truskawka (patrz zał. nr 1 do rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi Dz. U. z 2001 r. Nr 108, poz. 1184) wpisywano do rejestru odmian, a producenci wytwarzali i sprzedawali elitarny lub kwalifikowany materiał szkółkarski, oznaczony urzędową etykietą Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Druga — materiał szkółkarski tych gatunków, które są mniej ważne gospodarczo (np. leszczyna, orzech włoski, jeżyna bezkolcowa), producenci rozmnażali i sprzedawali jako materiał handlowy oznaczony własną, zieloną, etykietą.

Trzecia — materiał szkółkarski danego gatunku nie był dostępny jednocześnie jako elitarny/kwalifikowany i handlowy. W związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej i związanym z tym procesem przystosowania polskiego prawa do standardów określonych w dyrektywach UE stan obecny ulegnie zasadniczym zmianom.

W dwóch grupach

Od 1 maja 2004 roku polscy producenci sadow­niczego materiału szkółkarskiego, podobnie jak ich koledzy w pozostałych krajach UE, zyskają możliwość wytwarzania materiału szkółkarskiego w dwóch grupach (kategoriach) jakościowych.
Pierwsza z nich to materiał CAC (Conformitas Agraria Communitatis) — spełniający minimalne wymagania — oraz druga to, znany już naszym producentom, materiał elitarny i kwalifikowany. Podstawowa zasada określająca te dwie grupy jakościowe stanowi, że roślina sadownicza może być rozmnażana w obu kategoriach jednocześnie. Zasada ta daje wolny wybór producentom i nabywcom co do rodzaju materiału szkółkarskiego, jaki będą wytwarzać lub nabywać.

W krajach UE materiał szkółkarski CAC funkcjonuje na rynku od 1 stycznia 2003. Jest więc bardzo prawdopodobne, że polscy szkółkarze i sadownicy posiadają już informacje o tej kategorii, jednak dla uporządkowania przedstawię zasady dotyczące wytwarzania i przygotowania materiału CAC do sprzedaży. Niektóre z zasad dla materiału CAC stosuje się identycznie bądź z pewnymi modyfikacjami również dla materiału elitarnego i kwalifikowanego, jednak na potrzeby tego artykułu pozostanę przy opisie materiału szkółkarskiego CAC.

Zakres stosowania

Załącznik nr 2 do Dyrektywy Rady 92/34/EEC okreś­la listę roślin sadowniczych, których materiał szkółkarski może być materiałem CAC. W polskim prawie listę tę (tab. 1) zamieszczono w załączniku nr 1 do ustawy z 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie (Dz. U. Nr. 137, poz. 1299). Są to rośliny ważne w całej Unii Europejskiej, dla których w pierwszej kolejności kraje Wspólnoty ujednoliciły przepisy dotyczące CAC.

Nowa Dyrektywa Komisji 2003/111/EC, wydana 26 listopada 2003 r., rozszerzyła listę roś-lin sadowniczych, których będą dotyczyć przepisy dla CAC (tab. 2). Na tej podstawie zmieni się też załącznik nr 1 do ustawy z 26 czerwca 2003 o nasiennictwie. Dyrektywa Komis­ji 2003/111/EC nakazuje bowiem krajom członkowskim zmienić ich prawo w tym zakresie najpóźniej do 31 października 2004 r.

Obowiązki producenta

Producent materiału szkółkarskiego CAC, w myśl art. 6 wspomnianej dyrektywy, musi być zarejes­trowany. W Polsce będzie on zarejestrowany przez wojewódzkiego inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W przypadkach, w których wymagane jest zarejestrowanie dla otrzymania paszportu roślin, rejestracja będzie przeprowadzona łącznie, ponieważ w naszym kraju — od 1 kwietnia 2002 roku — za sprawy nasiennictwa i ochrony roślin odpowiada Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa.

Kolejnym obowiązkiem producenta są szczegółowe lustracje upraw szkółkarskich, na każdym etapie wytwarzania, a także prowadzenie planów upraw i miejsc przechowywania roślin. Informac­je o przeprowadzonych lustracjach, plany, szczegółową dokumentację wykonanych zabiegów oraz dokumentację dotyczącą nabycia i wysłania materiału szkółkarskiego należy przechowywać przez co najmniej trzy lata od zakończenia cyklu produkcyjnego. Producent ma również obowiązek informowania wojewódzkiego inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa o wystąpieniu organizmów kwarantannowych na wytwarzanym materiale szkółkarskim.

Wytwarzanie materiału szkółkarskiego CAC

Za materiał CAC można uznawać materiał szkółkarski odmian tradycyjnie uprawianych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wpisanych do polskiego rejestru odmian, rejestrów innych państw członkowskich lub państw trzecich oraz chronionych na podstawie przepisów o ochronie prawnej odmian (dotyczy producentów, którzy posiadają umowy licencyjne). Dopuszcza się również uznawanie za materiał CAC odmiany, dla której producent sam sporządził opis i umieścił ją na własnej liście odmian CAC. Przepisy dotyczące materiału CAC określają, że ma być on wolny od organizmów kwarantannowych oraz praktycznie wolny od organizmów niekwarantannowych wpływających na jakość, zwłaszcza od tych wymienionych w załączniku do Dyrektywy Komisji 93/48/EEC. Polskie przepisy będą podawać listę tych organizmów w załączniku nr 9 do rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi w sprawie wymagań dotyczących wytwarzania i jakoś-ci materiału siewnego. Lista ta nie powinna budzić obaw producentów, ponieważ już obecnie dla materiału podstawowego (a wcześniej nietestowanego — nt) stosowano listę zgodną z załącznikiem do Dyrektywy Komisji 93/48/EEC.

Produkowany materiał CAC musi pochodzić co najmniej z innego materiału CAC, tj. drzewka CAC muszą zostać wytworzone z podkładek uzyskanych z matecznika CAC i zrazów ze zraźnika lub szkółki CAC, co oznacza, że materiał CAC nie jest materiałem nieznanym. Materiał CAC może też być w części lub całości wytworzony z materiału kwalifikowanego (np. podkładki kwalifikowane i zrazy CAC). Materiał CAC może pochodzić z degradacji materiału niespełniającego wymagań dla materiału kwalifikowanego — po wykonanej przez kwalifikatora ocenie. Producent może również sam zdegradować do CAC własny materiał kwalifikowany. W przypadku degradacji materiału kwalifikowanego muszą być spełnione wymagania dla CAC.

Dla materiału CAC nie stosuje się statusów zdrowotności: wolny od wirusów (vf) i testowany na wirusy (vt) oraz stopni kwakifikacji: superelita, elita, oryginał. Nie określa się również parametrów jakości zewnętrznej (grubość, wysokość, liczba rozgałęzień), czystości gatunkowej i odmianowej, dla której przepisy określają, że należy zachować jedynie „odpowiednią” czystość gatunkową i odmianową. Takie rozwiązania stwarzają konieczność dostosowywania jakości do aktualnych wymagań odbiorców.

Obrót materiałem CAC

Materiał szkółkarski CAC sprzedawany lub zbywany w każdej formie musi być zaopatrzony, zgodnie z art. 8 Dyrektywy Komisji 93/48/EEC, przez sprzedającego w tzw. dokument dostawcy. Przepisy nie określają wzoru tego dokumentu, ale podają, jakie informacje musi on zawierać:

• informację o zgodności jakościowej materiału z wymaganiami Unii Europejskiej — „jakość EEC”;
• oznaczenie kraju, w którym wystawiono ten dokument — np. „PL”;
• nazwę lub znak wojewódzkiego inspektoratu dokonującego kontroli;
• numer producenta z rejestru prowadzonego przez wojewódzkiego inspektora;
• oznaczenie sprzedającego — dostarczającego;
• oznaczenie odbiorcy;
• numer partii;
• datę wystawienia;
• nazwę botaniczną;
• nazwę odmiany;
• liczbę roś­lin objętych dokumentem dostawcy;
• kategorię — w tym przypadku „CAC”;
• nazwę kraju, w którym dokonano zbioru materiału — w przypadku importu z państw trzecich.

Dokument dostawcy należy sporządzić w dwóch egzemplarzach — jeden jest razem z materiałem, drugi pozostaje u sprzedającego. Przepisy nie określają obowiązku zaopatrywania materiału CAC w etykietę lub inne informacje, ale konieczność oznaczania materiału może wynikać z wymagań odbiorców — sadowników albo sklepów ogrodniczych — lub z innych przepisów prawnych (np. dotyczących paszportów roślin).

Dodatkowe wymagania

Niezależnie od wymagań dla materiału szkółkarskiego określonych w przepisach dotyczących nasiennictwa, producenci tego materiału (nie dotyczy to producentów materiału szkółkarskiego porzeczek, agrestu, leszczyny i orzecha włoskiego) dla otrzymania paszportu roślin, wydawanego na podstawie przepisów o ochronie roślin, będą zobowiązani do: zarejestrowania swojej działalnoś­ci u wojewódzkiego inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa, prowadzenia lustracji, przekazywania planów produkcji i przechowywania dokumentacji, podejmowania działań zapobiegających rozprzestrzenianiu się organizmów szkodliwych oraz zaopatrywania materiału w paszport roślinny. Podstawą dla wydania paszportu roślin będą kontrole oraz badania laboratoryjne wykonywane przez pracowników inspekcji w terminach i zakresie określonych w tzw. wymaganiach specjalnych. Dla materiału CAC najbardziej odpowiednie będzie wydanie paszportu roś-lin w postaci etykiety, na której znajdzie się pięć głównych informacji i do której dołączona zostanie pisemna informacja, np. dokument dostawcy ze wszystkimi dziesięcioma informacjami właściwymi dla paszportu roślin.

W obszarze rolnictwa ekologicznego można w przyszłości oczekiwać również, że materiał szkółkarski, w tym CAC, kierowany do tej produkcji będzie musiał pochodzić z gospodarstw szkółkarskich ekologicznych. Tymczasem, na podstawie art. 6. Rozporządzenia Rady 2092/91/EWG o rolnictwie ekologicznym, wprowadzenie tego wymogu zostało odłożone.

Podsumowanie

Idea ustanowienia dla materiału CAC minimalnych wymagań zostawia producentom i odbiorcom swobodę działań zmierzających do poprawienia jakości materiału szkółkarskiego. Mogą to być wyższe wymagania stosowane przez indywidualnego producenta lub ich grupę, albo schematy kwalifikacyjne zaproponowane w przepisach prawnych. Wybór przez producenta określonego sposobu postępowania z materiałem szkółkarskim powinien być dokonany po wnikliwej analizie oczekiwań odbiorców — dzisiejszych i przyszłych z całej Unii Europejskiej.

Autor: mgr Krzysztof Smaczyński