Od wielu lat w Katedrze Sadownictwa AR w Krakowie prowadzone są badania nad różnymi sposobami regulacji przewodzenia przez drzewa owocowe asymilatów, wody i związków mineralnych. Ograniczenie tego przewodzenia, w praktyce uzyskiwane za pomocą bardzo drastycznych zabiegów (cięcie korzeni lub nacinanie pni drzew piłą łańcuchową, aż do rdzenia), przeciwdziała bowiem nadmiernemu wzrostowi drzew i zagęszczaniu się koron, a tym samym słabemu zawiązywaniu pąków kwiatowych. Początkowo nasze badania koncentrowały się na „mikrowstawkach” powstających w wyniku przeszczepiania pierścieni kory z podkładek karłowych na pień odmiany uprawnej. Badania te nie zostały jeszcze zakończone. W trakcie przeprowadzanych eksperymentów wyłoniła się jednak jeszcze inna metoda, która dała pozytywne rezultaty — produkcja drzew o”podwójnym” pniu.
Nowa idea skarlania drzew owocowych
Drzewa z „podwójnym” pniem można utworzyć przez zaszczepienie metodą mostową pędu podkładki karłowej na pniu drzewa (rys. 1). Tego typu szczepienia były od dawna praktykowane w przypadku uszkodzenia kory. Zaszczepiony pęd umożliwiał przewodzenie asymilatów do korzeni — mimo uszkodzeń, które to przewodzenie blokowały. Przy wykonywaniu szczepienia mostowego nie przywiązywano większej wagi do pochodzenia szczepionych pędów, gdyż nie miało to istotnego znaczenia. Mogły one być pobrane zarówno z dowolnej odmiany uprawnej, jak i z silnie rosnącej podkładki.
Na podstawie techniki wykorzystywanej przy szczepieniach mostowych narodziła się nowa idea skarlania drzew owocowych. Jeżeli zabieg zostanie wykonany na pniu młodego drzewka w szkółce lub w sadzie, a jako zrazu użyje się pędu podkładki karłowej o długości 30 cm, to pień drzewa będzie składał się z dwóch genetycznie różnych części. Pień pierwotny (główny) będzie zbudowany z tkanek odmiany uprawnej, natomiast pień zaszczepiony (pomocniczy) będzie stanowiła podkładka karłowa. Jeżeli pozostawić tak zbudowane drzewo bez dalszych zabiegów, to nie zaobserwujemy żadnego wpływu zaszczepionego pędu na jego wzrost i plonowanie. Wystarczy jednak zablokować przewodzenie w pniu głównym drzewa, a zaszczepiony pień pomocniczy przejmie całe przewodzenie i w przypadku, gdy jest on pniem zbudowanym z pędu podkładki karłowej, drzewo zacznie zachowywać się tak, jak gdyby rosło na wstawce skarlającej. Taki klasyczny sposób użycia pnia pomocniczego jest kłopotliwy i nie bardzo nadaje się do zastosowania w szkółkarstwie. Dlatego prowadzone są badania nad kilkoma modyfikacjami tej metody. Jedna z nich sprawdziła się w sadzie. Jest ona prosta i, naszym zdaniem, może być brana pod uwagę przy produkcji w szkółce.
Metoda produkcji drzewek
Polega ona na wszczepieniu w pień drzewka owocowego w szkółce (możliwe jest również szczepienie w sadzie), krótkich połówek 10-centymetrowych odcinków pędów podkładki karłowej (rys. 2).
Otóż, 10-centymetrowy odcinek takiego pędu przecina się wzdłuż na dwie połowy, a następnie na obu jego końcach, od strony kory, wykonuje dwa skośne, około półcentymetrowej długości nacięcia, podobnie jak przy szczepieniu przez stosowanie, lecz znacznie krótsze i w przeciwnych kierunkach. Na pniu drzewka wycina się pasek kory, który odpowiada długością i szerokością rozmiarom wszczepianego pędu, pozostawiając krótkie (centymetrowe) języczki (fot. 1).
Przeciętą połówkę pędu przykłada się do pnia drzewka wkładając jej końce pod te języczki. Zaszczepiony pęd powinien na całej swojej długości przylegać do pnia drzewka (fot. 2). Ponadto na całej długości należy zawiązać go folią. Wprawnemu pracownikowi czynności te zajmują niewiele więcej czasu niż okulizacja.
To zmodyfikowane szczepienie tylko w niewielkim stopniu zmienia wygląd pnia drzewka i nie wywiera wpływu na jego wzrost. Nie utrudnia transportu ani sadzenia drzewek w sadzie. Stanowi natomiast specyficzny bezpiecznik, który może być uruchamiany okresowo w dowolnych latach i okresach wzrostu, gdy tylko zaistnieje taka potrzeba. Uruchomienie to może polegać na wycięciu obrączki kory szerokości 1 cm na pniu drzewa, tak by przewodzenie asymilatów następowało jedynie poprzez zaszczepiony pęd (rys. 3).
Taka okresowa blokada przepływu asymilatów i bioregulatorów powoduje obniżenie aktywności systemu korzeniowego, a tym samym zmniejszenie dopływu wody oraz związków mineralnych do korony drzewa. Po upływie 4, 5 tygodni rana po wyciętej obrączce zabliźnia się (fot. 3), przepływ asymilatów w pniu głównym drzewa zostaje przywrócony i ponownie ma ono możliwość zgromadzenia wystarczającej ilość substancji zapasowych przed zimą, a tym samym zachowuje swoją normalną odporność na mróz.
Co daje takie postępowanie?
W naszych badaniach na pniach drzewek odmiany 'Jonagold’ rosnących na podkładce 'P 60′ zaszczepiono 10-centymetrowe odcinki jednorocznych pędów podkładki M.9 o szerokości około 1 cm.
W czasie szczepienia oraz w każdym następnym roku wycinano na pniu głównym drzewa, na pozostałej części obwodu pnia, obrączki kory o szerokości 1 cm. Pod wpływem takiego traktowania wzrost drzew prawie się nie zmienił. Ponieważ jednak silniejsze owocowanie drzew zazwyczaj prowadzi do ich słabszego wzrostu, można takiego skutku oczekiwać w następnych sezonach. Rozbudowa systemu asymilacyjnego w pierwszych latach po posadzeniu drzew do sadu, jeżeli tylko nie łączy się z osłabieniem owocowania, jest zaś zjawiskiem korzystnym. W istotny sposób zwiększyło się natomiast kwitnienie i plonowanie badanych drzew (tabela). Wzrosła suma plonu z drzew i ich produktywność, tj. plon przypadający na 1 cm2 pola powierzchni przekroju poprzecznego pnia (współczynnik plenności). Przeszczepianie łatki kory, zamiast 10-centymetrowego pędu, okazało się sposobem mniej skutecznym, chociaż i w tym przypadku zaznaczyło się lepsze plonowanie badanych drzew. Również wskaźnik produktywności wzrósł pod wpływem przeszczepiania odcinka pędu bardziej niż w wyniku przeszczepiania łatki kory. Wraz ze wzrostem plonu malała średnia masa owocu. Mimo to w kombinacji z przeszczepionym pędem owoce były dostatecznie duże, ze średnią masą 178 g.
Przyspieszone plonowanie i wzrost produktywności drzew przemawiają za podjęciem prób zastosowania metody podwójnego pnia w produkcji. Chociaż sposób ten dotyczy regulowania wzrostu i owocowania drzew rosnących w sadzie, to jednak korzystniejsze wydaje się wszczepianie pędów podkładek słabo rosnących już w szkółce.
