Rozmnażanie jabłoni poprzez wysiew nasion znajduje zastosowanie, na niewielką skalę, w produkcji podkładek jabłoni, dotyczy to głównie siewek odmiany 'Antonówka Zwykła’, które są wykorzystywane do produkcji drzewek odmian uprawnych i ozdobnych. Metoda rozmnażania generatywnego stanowi natomiast podstawę tradycyjnej hodowli twórczej odmian i podkładek roślin sadowniczych oraz ma duże znaczenie w produkcji podkładek dla gruszy i gatunków pestkowych.
Problemy ze wschodami
Większość nasion roślin sadowniczych strefy umiarkowanej, w tym nasiona jabłoni, po wyjęciu z owoców jest niezdolna do kiełkowania, ponieważ znajdują się one w stanie głębokiego spoczynku. Ustąpi on jedynie wtedy, gdy nasiona będą pozostawały przez około 14 tygodni w chłodnym, dobrze zaopatrzonym w tlen i wilgotnym środowisku. Optymalna temperatura stratyfikacji wynosi 3–4oC i nie może się wahać, spadać poniżej 0oC ani przekraczać 10oC. W trakcie stratyfikacji zachodzi wiele zmian fizjologicznych, które często określane są mianem dojrzewania posprzętnego (spoczynek, modele stratyfikacji oraz przedsiewne przysposabianie nasion szczegółowo omówił prof. Bolesław Suszka w „Szkółkarstwie” 2–4/2002).
Stosowana w praktyce szkółkarskiej tradycyjna metoda stratyfikacji nasion nie zawsze zapewnia ich dobre kiełkowanie i wschody. Słabe wyniki uzyskuje się przy zbyt późnym wiosennym wysiewie stratyfikowanych nasion w nagrzaną glebę lub, gdy wiosną za wcześnie się ociepla. Przyczyny tych niepowodzeń są powszechnie znane. W praktyce szkółkarskiej przystępuje się do wysiewu nasion wówczas, gdy rozpoczyna się ich kiełkowanie. W tym czasie w danej partii nasion wiele z nich jeszcze nie osiąga zdolności do kiełkowania, ponieważ różnią się one długością spoczynku. Tak więc warunkiem jego ustąpienia u pozostałych wysianych nasion jest oddziaływanie niskiej temperatury i wilgotna gleba, w przeciwnym razie nasiona nie wykiełkują.
W Katedrze Sadownictwa SGGW w latach 1976–2000 w programie hodowli twórczej jabłoni tradycyjnie stratyfikowano nasiona. Uzyskiwano duże różnice pod względem liczby otrzymanych siewek w stosunku do liczby wysianych nasion, w zależności od kombinacji krzyżowania i roku ich wysiewu. W 1989 roku w warunkach polowych nie otrzymano żadnej siewki. W nieogrzewanym namiocie foliowym również wschody nasion nie zawsze były dobre. Taka sytuacja skłoniła nas do podjęcia badań nad możliwością produkcji siewek z pominięciem tradycyjnego zabiegu stratyfikacji nasion.
Z pominięciem tradycyjnej stratyfikacji
Wstępne wyniki wykazały, że nasiona wydobyte z owoców przechowywanych w zwykłej chłodni i bezpośrednio wysiane do doniczek napełnionych substratem torfowym w nieogrzewanym tunelu foliowym wydały 81% normalnie rosnących siewek u odmiany 'Novamac’ oraz 61% u odmiany 'Gloster’. Okazało się, że u części nasion tych odmian spoczynek ustąpił w owocach w chłodni o temperaturze 2–3oC, u niektórych nasion — w niskiej temperaturze i podczas wahań temperatury w nieogrzewanym namiocie, a nasiona o najdłuższym okresie spoczynku nie miały warunków, by osiągnąć zdolność do kiełkowania. Słabe wschody siewek (20%) uzyskano z nasion odmiany 'Cortland’, wydobytych z owoców przechowywanych w chłodni z kontrolowaną atmosferą (5% CO2 i 3% O2), z którymi postępowano tak samo, jak w przypadku nasion odmian 'Gloster’ i 'Novamac’. Prawdopodobnie było to wynikiem ich słabego zaopatrzenia w tlen podczas przebywania w owocach. W innym doświadczeniu wschody nasion odmiany 'Gloster’, wysianych 9 kwietnia 2001 r., bezpośrednio po wydobyciu z owoców przechowywanych w chłodni zwykłej, zależały w istotnym stopniu od miejsca wysiewu. Najlepsze wschody nasion (78%) uzyskano w nieogrzewanym namiocie foliowym (fot. 1), 70% przy wysiewie nasion do gruntu w szkółce, najniższe (52%) — w przypadku wysiewu nasion do podłoża w doniczkach umieszczonych w nieogrzewanej szklarni.
z owoców przechowywanych w chłodni zwykłej
W wielu doświadczeniach przeprowadzonych za granicą i w kraju badano ustępowanie spoczynku w nasionach znajdujących się w owocach przechowywanych w chłodni. Najwięcej kiełkujących nasion (63%) uzyskiwano z jabłek odmiany 'Jonatan’, przechowywanych w temperaturze 1oC przez 4 miesiące. Dłuższe pozostawienie nasion w owocach miało niekorzystny wpływ na ich kiełkowanie. Siewki otrzymane z tych nasion w warunkach ogrzewanej szklarni charakteryzowały się słabszym wzrostem w porównaniu z uzyskanymi z nasion stratyfikowanych. Słabszy wzrost siewek był wynikiem niedostatecznego bodźca chłodu (niedostatecznej sumy niskiej temperatury), który otrzymały nasiona w owocach, przetrzymywanych w chłodni.
Również w naszych doświadczeniach stwierdzono, że spoczynek nasion, pochodzących z różnych kombinacji krzyżowań, ustępował w owocach przechowywanych do 3 marca w chłodni zwykłej w temperaturze 2–3oC. Natomiast dłuższe przechowywanie owoców (do 11 kwietnia) spowodowało indukcję spoczynku wtórnego, o czym świadczy obniżenie zdolności kiełkowania nasion (tabela).
Wyniki te sugerowały, że w hodowli twórczej odmian jabłoni można do wysiewów wykorzystać świeże nasiona, wydobyte z owoców przetrzymywanych w chłodni zwykłej, ale w celu osiągnięcia bardzo wysokiego procentu wschodów siewek potrzebna jest uzupełniająca stratyfikacja takich nasion. Wyniki dotyczące ustępowania spoczynku nasion i wydajności siewek przy zastosowaniu tej metody (fot. 2), która może być zaadaptowana w produkcji siewek innych gatunków roślin, zostaną przedstawione w oddzielnym artykule.
w nieogrzewanym namiocie foliowym — nasiona z owoców przechowywanych
w chłodni (2–3oC) + 40 dni uzupełniającej stratyfikacji
Autor: Dr Emilian Pitera
