Niektóre odmiany jabłoni, jak Jonatan, Bankroft, Idared, Elstar, Szampion (Śampion) oraz Jonagold i jego mutanty, samorzutnie wykształcają boczne, tzw. syleptyczne pędy na jednorocznych drzewkach. Rozgałęzienia te zaczynają pojawiać się w drugiej połowie maja, najpierw u nasady okulania, później stopniowo coraz wyżej. Wyrastają one z reguły pod kątem prostym w stosunku do przewodnika. W efekcie tworzy się rozgałęzione drzewko, w kształcie choinki, z bardzo krótkim pniem. Najsilniejsze, dolne pędy położone są bezpośrednio nad miejscem okulizacji. Bez ingerencji szkółkarza powstają więc drzewka krzaczaste.
Według normy szkółkarskiej, jabłonie powinny mieć pień o wysokości 30-60 cm, jednak dla sadownika najbardziej pożądane są drzewka mające pierwsze rozgałęzienia na wysokości 50-60 cm, a w przypadku odmian o pokroju zwisłym, jak Jonagold, nawet na wysokości 70-60 cm. Zbyt nisko położone pierwsze pędy utrudniają bowiem stosowanie herbicydów w sadzie i uniemożliwiają właściwe formowanie korony. Sadownik nabywający rozgałęzione okulanty o zbyt niskim pniu zmuszony jest więc usunąć z nich od razu dolne gałęzie. Tymczasem najniższe pędy są najsilniejsze, a zatem ich wycięcie powoduje osłabienie drzew i opóźnienie wejścia w okres owocowania.
Sposoby oczyszczania pni
W celu uzyskania rozgałęzionych okulantów z odpowiednio wysokim pniem zwykle przeprowadza się w szkółkach pensowanie (pasynkowanie), polegające na usuwaniu dolnych, syleptycznych pędów w miarę ich pojawiania się, aż korona osiągnie pożądaną wysokość. Niektórzy producenci drzewek usuwają zaczątki bocznych odrostów natychmiast po ich pojawieniu się, a więc przeprowadzają ten zabieg bardzo często, inni natomiast wyłamują te pędy rzadziej, gdy osiągną one długość do kilkunastu centymetrów. W podręcznikach szkółkarstwa zaleca się z kolei uszczykiwanie dolnych odrostów. Pozostawienie tak skróconych pędów z kilkoma liśćmi ma sprzyjać ”wzmocnieniu pnia okulania”. Odrosty te poleca się następnie usuwać, przez podkrzesywanie, w sierpniu. W doświadczeniu przeprowadzonym w 1996 r. i 1997 r. w szkółce Katedry Sadownictwa SGGW w Warszawie, na drzewkach odmian Jonica i Szampion zaokulizowanych na podkładce M 26, porównano trzy rodzaje oczyszczania pni ze zbyt nisko wyrastających pędów syleptycznych: – pensowanie częste, polegające na usuwaniu zaczątków pędów 2 razy na tydzień – ogółem 9 razy w 1996 r. i 10 razy w 1997 roku; – pensowanie rzadkie, z wyłamywaniem wyrośniętych rozgałęzień – ogółem 3 razy w każdym roku; – sukcesywne uszczykiwanie dolnych pędów nad 2., 3. liściem co 10-14 dni – ogółem 4-krotnie w ciągu sezonu, przy czym rozgałęzienia te zwykle dawały wtórne odrosty, które w trakcie kolejnych zabiegów usuwano; w sierpniu uszczknięte pędy podkrzesano.
Najkorzystniejsze częste pensowanie
U odmiany Szampion we wszystkich wariantach pnie oczyszczano do wysokości 60 cm, natomiast u odmiany Jonica – do 70 cm. Nie stwierdzono istotnego wpływu stosowanych zabiegów na średnicę pni. U obu odmian natomiast w dwóch kolejnych latach zarysowała się tendencja do wyrastania najgrubszych okulantów przy pensowaniu częstym (tabela 1). Drzewka obu odmian były znacznie wyższe w 1997 r. niż w 1996 r.; sprzyjała temu wyższa temperatura w ostatnim roku badań. Istotna różnica w wysokości okulantów – na niekorzyść częstego pensowania – wystąpiła tylko na odmianie Jonica w 1996 roku. Było to prawdopodobnie spowodowane silniejszym rozwojem pędów bocznych pod wpływem tego zabiegu.
W obu latach Szampion tworzył dużo mniej pędów bocznych niż Jonica. Wynika to zapewne ze słabszego wzrostu tej pierwszej odmiany. Niezbędnym bowiem warunkiem dobrego rozgałęziania się jest intensywny wzrost okulantów. Mniej pędów bocznych wytworzyło się w 1996 roku. Również ogólna ich długość była mniejsza w tym sezonie niż w 1997 r. Główną tego przyczyną było długotrwałe ochłodzenie w czerwcu 1996 r. W przypadku odm. Szampion nie stwierdzono w tym sezonie istotnych różnic w liczbie i długości pędów bocznych u drzew, u których stosowano trzy wyżej wymienione zabiegi. Natomiast w 1997 r. na odmianie Szampion i w obu latach w przypadku odmiany Jonica najliczniejsze i w sumie najdłuższe rozgałęzienia uzyskano w wyniku pensowania częstego (tabela 2).
Pełnowartościowy rozgałęziony okulani powinien mieć pędy boczne nie tylko położone na odpowiedniej wysokości, ale również o właściwej długości. W naszych doświadczeniach wyróżniliśmy kategorię drzewek rozgałęzionych poprawnie – do niej umownie zaliczono te z co najmniej 3 pędami bocznymi o długości nie mniejszej niż 10 cm każdy lub z 2 pędami bocznymi o długości co najmniej 10 cm i jednym rozgałęzieniem długości powyżej 5 cm. W przypadku słabo rosnącej odmiany Szampion procent drzewek rozgałęzionych poprawnie był bardzo niski, nawet w bardziej sprzyjającym dla wzrostu i rozgałęziania się okulantów 1997 roku (tabela 3). W obu latach najwyższy procent poprawnie rozgałęzionych okulantów odmiany Szampion i Jonica uzyskiwano w wyniku pensowania częstego.
Jak wynika z naszych obliczeń, pensowanie częste wymaga około 1 minuty pracy na 1 okulant w sezonie (tab. 4). To wprawdzie dwukrotnie więcej niż przy pensowaniu rzadkim, jednak w sumie nie jest to zabieg zbyt pracochłonny i kosztowny. Biorąc natomiast pod uwagę pozytywne efekty warto częściej usuwać pojawiające się odrosty na pniu.