W poprzednim odcinku, opublikowanym w „Szkółkarstwie” 2/2003, Autor przedstawił ogólne wiadomości na temat szczepienia (red.).
Terminy
Iglaste. W Europie Zachodniej szczepienia zimowe zaczyna się od sosen — w końcu listopada i grudniu (np. w okolicach Westerstede). Podkładki słabo wtedy żywicują, a szczepom sprzyja temperatura w nieogrzewanych tunelach foliowych (sosny źle znoszą wysoką temperaturę w mnożarkach). U nas zwykle zimowe szczepienie sosen przypada w lutym (fot.1). Później szczepi się — kolejno — świerki, jałowce, jodły, cyprysiki oraz modrzewie. W moich doświadczeniach jodła koreańska lepiej się przyjmowała, gdy szczepiłem ją na początku marca (później niż świerki kłujące). Zimą zaleca się utrzymywać w mnożarkach temperaturę poniżej 10oC, zaś wczesną wiosną 12–15oC i nieprzekraczanie 18oC. Zbyt wysoka temperatura pobudza bowiem słabo zrośnięte z podkładkami zrazy do wzrostu, co niekorzystnie wpływa na późniejszy rozwój szczepów.
Drugim okresem jest przełom sierpnia i września. Najczęściej szczepi się wtedy świerki (zwłaszcza Picea pungens). Przyjęcia są w tym okresie lepsze niż w zimie, gdyż kambium jest bardziej aktywne, a zrazy — świeże.
Liściaste. Szczepienie zaczyna się pod osłonami w końcu stycznia, a kończy w marcu, lub nawet później. Jako pierwsze szczepi się gatunki z rodzajów Carpinus, Corylus (fot. 2), potem Acer (oprócz A. palmatum), Cotoneaster, Betula, Fagus i inne. Większość liściastych wymaga dobrze „podpędzonej” podkładki (u buków może ona już rozpocząć wzrost). Następnym terminem szczepienia gatunków liściastych pod osłonami jest druga połowa lata.
Sposoby
Przystawka boczna jest podstawową metodą szczepienia roślin iglastych (fot. 3), a także wielu gatunków liściastych. Można ją wykonać, gdy oba łączone komponenty są podobnej grubości bądź zraz jest niewiele cieńszy od podkładki. Tę ostatnią należy dokładnie oczyścić z igieł (na prostym odcinku długości 5–10 cm — fot. 4). Warto także zabrudzony pień wytrzeć do sucha ściereczką. Następnie szczepakiem odcina się z góry w dół cienki pasek kory (zwykle długości 3–5 cm). Nie należy przy tym odsłaniać drewna, które powinno jedynie prześwitywać przez cienką warstwę komórek kambium, a nie być całkowicie odsłonięte. Drewno roślin iglastych nie ma bowiem zdolności regeneracyjnych i w miejscach, gdzie jest „gołe”, nie dojdzie do zrostu tkanek. Zwisający pasek kory należy skrócić do długości 1– 2 cm, aby powstało tzw. siodełko. Zraz oczyszczony z igieł (na odcinku, który zostanie przyłożony do podkładki) zacina się, podobnie jak podkładkę. Po przeciwnej stronie długiego zacięcia u podstawy zraza należy zrobić zacięcie krótkie — długości pozostawionego paska kory na podkładce. Następnie oba komponenty składa się, tak aby zraz oparł się podstawą w siodełku. Zwisającym paskiem kory należy przykryć krótkie zacięcie zraza, a całość związać (fot. 5).
Przystawkę boczną u roślin liściastych wykonuje się podobnie, jak u iglastych, z tą różnicą, że odpowiednio dłuższe jest drugie zacięcie zraza. Po umocowaniu długiego, obustronnie zaciętego zraza na podkładce, należy go przyłożyć z drugiej strony pozostawionym długim języczkiem kory (w niektórych szkółkach ma on nawet długość całego zacięcia na zrazie i podkładce — fot. 6). Ze względu na dłuższe płaszczyzny cięcia i cienkie zrazy, dopasowanie musi być bardzo dokładne. Szerokie paski folii używane do wiązania, zabezpieczają miejsca cięć i przylegania komponentów przed wysychaniem. Szczepy gatunków liściastych, łączone gumkami lub nitkami bawełnianymi, zwłaszcza przy szczepieniu w ręku na słabo- lub nieukorzenionych podkładkach, zabezpiecza się specjalnymi woskami (fot. 7) nakładanymi na gorąco (np. Rebwachs WF).
W terminie letnim zrazy liściastych powinny być zielno-półzdrewniałe. Ich obróbka musi być szybka, m.in. dlatego, aby nie wyschły liście (niekiedy blaszka liściowa wymaga częściowej redukcji).
W szparę boczną szczepi się, gdy różnice w grubości zraza i podkładki są duże. Zraz należy zaciąć w wąski klin (fot. 8). Z podkładki nie ścina się kory, lecz tylko końcówką noża odcina ostrożnie od drewna, aby powstała długa, lecz płytka (głębokości 5–10 mm) szpara, w którą należy wcisnąć klinowaty zraz. Zwykle wchodzi on łatwo, ślizgając się na żywicznych tkankach. Wiążąc należy przytrzymać palcem ślizgający się zraz. Odpowiadające sobie tkanki powinny znaleźć się dokładnie naprzeciw siebie. Dawniej do wiązania używano rafii, obecnie wykorzystuje się przede wszystkim różnej grubości paski foliowe i gumki, np. Flexiband typ B (inne niż do szczepień w gruncie!) oraz bawełniane nitki. W szparę boczną szczepi się głównie rośliny iglaste, których — ze względu na obecność żywicy — nie należy smarować po szczepieniu. Można tą techniką szczepić także gatunki liściaste o miękkim drewnie, np. Parthenocissus sp., Sambucus sp., Hibiscus sp., a następnie zabezpieczyć je maścią.
Stosowanie (kopulacja) wykonuje się u gatunków liściastych w terminie zimowym albo przy szczepieniu w ręku (najczęściej na podkładkach nieukorzenionych — np. u Parthenocissus sp., Syringa sp., Campsis sp., Wisteria sp. badź zadoniczkowanych i „podpędzonych” — np. Carpinus sp., Fagus sp., Quercus sp., Cornus sp.). Oba komponenty powinny mieć jednakową średnicę. Na podkładce i na zrazie wykonuje się jak najdłuższe poprzeczne, skośne cięcia pod tymi samymi kątami. Po złożeniu wiąże się takimi samymi materiałami, jak przy przystawce bocznej dla roślin liściastych (fot. 9). Coraz częściej szczepy, zwłaszcza te szczepione w ręku, bywają zabezpieczane parafiną, którą nakłada się na zimno. Stosowanie ma kilka modyfikacji, z których metoda z języczkiem jest często wykorzystywana dla uszlachetniania gatunków liściastych o twardym drewnie (np. Carpinus sp., Fagus sp., Quercus sp.). Na przyciętych, jak do klasycznego stosowania podkładce i zrazie, należy wykonać pomocnicze zacięcia, symetrycznie na obu komponentach, tak aby powstały ząbki mocujące dodatkowo stykane płaszczyzny. Zwiększa to płaszczyznę zrastania, przez co wzrasta wytrzymałość mechaniczna szczepów. W Katedrze Roślin Ozdobnych AR w Krakowie wypróbowano tę metodę z dobrymi skutkami, także przy szczepieniu odmian miłorzębów (fot. 10).
Szczepienie w klin (w sarnią nóżkę) stosowane bywa pod osłonami dla gatunków liściastych, gdy zraz ma co najmniej dwukrotnie mniejszą średnicę niż podkładka. Podkładkę ścina się prawie prostopadle do pnia, jak w standardowym szczepieniu gruntowym, i z jej boku wycina klinowaty fragment. Zraz — również przycięty klinowato — powinien pasować dokładnie do miejsca po usuniętym fragmencie (rys. 1). Szczepieniem w sarnią nóżkę można uszlachetniać zarówno w ręku, jak i na podkładkach zadoniczkowanych. Po zawiązaniu szczepione fragmenty zazwyczaj są woskowane.
Okulizacja na przystawkę jednopąkową (chip budding) została opracowana zasadniczo dla szczepień gruntowych, jednak może być z powodzeniem wykorzystywana przy zimowym szczepieniu pod osłonami gatunków liściastych (np. Carpinus sp., Cornus sp., Hamamelis sp., Fagus sp., Quercus sp., Betula sp.). W Katedrze Roślin Ozdobnych AR w Krakowie wykorzystano ją także do szczepień miłorzębów (fot. 11). Jest to wtedy szczepienie w oczko „żywe” (jeszcze w tym samym sezonie wyrasta z niego część szlachetna). Pąk (oczko) zdejmuje się z pędów przeznaczonych na zrazy wraz z częścią drewna (na całej długości cięcia). Na zadoniczkowanej i „podpędzonej” podkładce wycina się fragment podobnej wielkości i kształtu co zraz-oczko, pozostawiając niewielkie, 3–5-milimetrowe, siodełko zapobiegające osuwaniu się przystawianego fragmentu w dół na pędzie podkładki. Wiązanie — jak poprzednio — zaleca się wykonać w dół podkładki, aby lepiej dociskało zraz do siodełka. Dla gatunków o cienkich przyrostach można wykorzystać na zraz cienki krótkopęd pobrany wraz z oczkiem, z którego wyrósł. Jest to więc metoda oszczędna, pozwalająca wykorzystać na zrazy także krótkopędy, np. buków, klonów (także palmowych), brzóz czy olsz. Jedyną wadą jest to, że pędy szlachetne wyrastają lekko łukowato i trzeba je intensywnie oraz możliwie najwcześniej prostować. Można wykorzystać do tego celu podkładkę, podobnie jak dawniej w czopowej metodzie prowadzenia szczepów (rys. 2).
Autor: dr Piotr Muras
