Nazwa śliwa japońska była pierwotnie przypisywana wyłącznie gatunkowi Prunus salicina, ale teraz używa się jej w szerszym pojęciu. Dotyczy ona także mieszańców tego gatunku z innymi śliwami, które znajdują się w uprawie towarowej.
Prunus salicina pochodzi z Chin, lecz znaczenie gospodarcze nadali z kolei Japończycy. Twórcą licznych odmian śliwy japońskiej był, około stu lat temum kalifornijski sadownik Luter Burbank. Krzyżował on P. saliciana z innymi gatunkami śliw, takimi jak: P. simoni, P. hortulana, P. americana i innymi. Mieszańce zachowywały niemal zawsze cechy oryginalnej śłiwy japońskiej. Jedną z lepiej znanych i do dziś uprawianych odmian jest 'Santa Rosa’.
Wielkość produkcji i rejony uprawy
Światowa produkcja śliwek utrzymuje się na poziomie około 6–8 mln ton, z tego aż 70% stanowią owoce śliwy japońskiej. Europejczycy przywykli natomiast do Prunus domestica, tzw. śliwy europejskiej. Produkcja jej owoców wynosi jednak zaledwie około 2 mln ton, czyli niewiele ponad 20% światowej produkcji śliwek. Śledząc rozwój rynku śliwowego uważam, iż pozycja śliwy japońskiej systematycznie będzie się zwiększać. Z całą pewnością dla tego typu owoców na naszym rynku jest miejsce, zwłaszcza w segmencie owoców deserowych.
Śliwa japońska jest związana z ciepłym klimatem (podzwrotnikowym, śródziemnomorskim). Drzewa mają stosunkowo krótki okres spoczynku zimowego i na wiosnę wcześnie zaczynają kwitnąć. Największymi producentami owoców tej śliwy są Chiny, roczną produkcję szacuje się tam na 3–4 mln ton. Duże centra uprawy znajdują się też w południowych stanach USA, głównie w Kalifornii, a ostatnio również w Chile. Znaczące ilości owoców tego gatunku produkuje się także w Iranie, Turcji, Hiszpanii, we Włoszech, a ponadto we Francji, w Grecji oraz na Węgrzech. Niemieckie próby wdrożenia do uprawy towarowej śliwy skończyły się niepowodzeniem. Podobnie w Czechach i na Słowacji niewiele słychać o śliwie japońskiej. Na Ukrainie i w Rosji uprawia się raczej lokalne mieszańce śliwy japońskiej z ałyczą. W Polsce coraz więcej osób zaczyna interesować się nie tylko amatorską, ale również towarową produkcją tego gatunku.
Śliwa japońska to roślina wyjątkowo ciepłolubną, jej owoce do osiągnięcia dojrzałości zbiorczej wymagają dużej sumy ciepła, która w Polsce jest przeważnie za mała. Mimo to daleki byłbym od tego, aby odradzać zainteresowanym uprawę śliwy japońskiej, ale jednocześnie apeluję o umiarkowanie. Trzeba zastanowić się nad wartością odmian, których na świecie jest ponad dwieście i liczba ta systematycznie rośnie.
Obiecujące odmiany
Dotychczasowe obserwacje kolekcji odmian śliwy japońskiej w doświadczeniach prowadzonych w ISK w Skierniewicach wskazują na kilka, z którymi można wiązać nadzieje na sukces, przede wszystkim w uprawach amatorskich, a w sadach towarowych tylko w ograniczonym zakresie. ’Kometa’. Odmianę otrzymano w 1969 roku w Kubaniu (w ZSRR), w wyniku krzyżowania śliwy chińsko-usuryjskiej 'Skoropłodnaja’ z ałyczą odmiany 'Pionierka’. Drzewo rośnie średnio silnie i tworzy symetryczną, średnio zagęszczoną koronę. Liście są przeciętnej wielkości, owalne, dość zróżnicowane w kształcie, błyszczące, intensywnie zielone, podwójnie grubo piłkowane, od spodu lekko omszone. Kwiaty — średniej wielkości, białe — zebrane są po dwa w pąku. Owoce mają masę około 30 g, kształt sercowaty z lekko zaostrzonym wierzchołkiem (fot. 1). Skórka owocu jest czerwonobordowa, błyszcząca, ze średnio intensywnym nalotem woskowym. Miąższ żółty, soczysty, ma smak kwaskowato-słodki z lekkim, specyficznym aromatem. Mała pestka nie oddziela się od miąższu. Owoce zawierają około 8% cukru. Drzewa kwitną od połowy do końca kwietnia, wchodzą w okres owocowania w 2., 3. roku po posadzeniu, owocują corocznie i bardzo obficie, dlatego wskazane jest ręczne przerzedzanie zawiązków. Owoce dojrzewają na początku sierpnia. Są przydatne głównie do bezpośredniego spożycia. Śliwki tej odmiany należy zbierać w miarę dojrzewania 2., 3-krotnie w kilkudniowych odstępach, tak aby mniej wybarwione i małe zdążyły jeszcze podrosnąć. Śliwa ta jest częściowo samopłodna. Drzewa i kwiaty są wytrzymałe na mróz, ale dość wrażliwe na suszę.
’Najdiena’. (’Skoropłodnaja’ x odmiany ałycz 'Desertnaja’. Ostateczną nazwę uzyskała w 1978 r. Drzewo rośnie silnie i tworzy płaską, zagęszczającą się koronę. Grube pędy dorastają w sezonie do 2 m i powinno się je co roku skracać. Liście mają lancetowaty kształt, są dość duże, ciemnozielone z ostro zakończonym wierzchołkiem. Kwiaty, średniej wielkości, zebrane są po dwa w pąku. Owoce sercowatego kształtu mają masę około 35–36 g (fot. 2). Wierzchołek owocu jest lekko zaostrzony, a skórka średnio gruba, błyszcząca z lekkim nalotem woskowym, zabarwiona na bordowo. Miąższ żółty, średnio zwarty, aromatyczny, ma kwaśno-słodki smak. Pestka jest średniej wielkości, a szypułka owocu krótka. Zawartość cukru w owocach wynosi około 9%. Drzewa wchodzą w owocowanie w 2., 3. roku po posadzeniu i plonują bardzo obficie. Kwitną przeważnie w końcu kwietnia. Owoce dojrzewają w pierwszej dekadzie sierpnia, kilka lub kilkanaście dni po odmianie 'Kometa’. Dla poprawy jakości owoców trzeba przerzedzać zawiązki — co roku należy usunąć co najmniej połowę z nich. Owoce tej odmiany prawdopodobnie nadają się także na przetwory. Jest ona obcopylna. Uważa się ją za mało wymagającą co do wody. Do zalet tej śliwy należą także: duża wytrzymałość na mróz (pąków kwiatowych, kwiatów i drzew), plenność, stosunkowo dobra jakość owoców i możliwość ich wszechstronnego wykorzystania (nie tylko do bezpośredniego spożycia). Wskazane jest kilkakrotnie zbieranie śliwek, w zależności od wielkości i stopnia wybarwienia. Przerzedzanie zawiązków powinno wpłynąć na poprawę ich jakości.
’Shiro’. Jest to przypadkowa siewka znaleziona w Kalifornii przez Burbanka w 1898 r. Drzewo rośnie średnio silnie, wcześnie kwitnie. W owocowanie wchodzi w 3. roku po posadzeniu. Owoce są okrągłe (30–35 g) z wyraźnym ostro zakończonym wierzchołkiem, żółte z lekko różowawym odcieniem skórki (fot. 3). Miąższ mają smaczny, soczysty, dość zwarty. Dojrzewają w pierwszej dekadzie sierpnia, prawie równocześnie z owocami odmiany 'Najdiena’ i wyglądają atrakcyjnie. Pestka nie oddziela się od miąższu. Odmiana ta jest obcopylna, dobrymi zapylaczami są ałycza oraz inne odmiany śliwy japońskiej, w tym 'Burbank’ i 'Vanier’. 'Shiro’ znane jest na krajowym rynku już dość dawno — owoce są co roku sprowadzane z krajów śródziemnomorskich, gdzie dojrzewają co najmniej o miesiąc wcześniej niż w Polsce.
’Santa Rosa’. Tę, jedną ze starszych, odmian z grupy śliw japońskich wyhodowano w USA około roku 1920, w wyniku krzyżowań międzygatunkowych z udziałem trzech gatunków: P. salicina, P. simoni i P. americana. Drzewo rośnie silnie, tworzy rozłożystą i dobrze ulistnioną koronę z jasnozielonymi wydłużonymi liśćmi. Wcześnie wchodzi w okres owocowania, jednak bardzo wczesny rozwój kwiatów wiosną sprawia, że w Polsce są one często uszkadzane przez przymrozki i z tego powodu drzewa nieregularnie owocują. Dojrzewanie owoców przypada na pierwszą połowę sierpnia. Są one duże, o masie około 50 g, mają kulisty, lekko asymetryczny kształt. Skórka jest barwy różowofioletowej do ciemnofioletowej, a miąższ smaczny, czerwonawy, o galaretowatej strukturze, soczysty i bardzo aromatyczny. Pestka — mała, wydłużona o dość gładkiej powierzchni — trudno oddziela się od miąższu. Odmiana ta jest dość często spotykana w uprawie w okolicach Łowicza. ’Vanier’. Odmianę wyhodowano w Kanadzie, w wyniku krzyżowania dwóch starych odmian śliwy japońskiej pochodzenia amerykańskiego (’Burbank’ x 'Wickson’). Drzewo rośnie umiarkowanie silnie, wyróżnia się dużymi ciemnozielonymi liśćmi i wyjątkową zdrowotnością. Kwitnie wcześnie i jest obcopylne (dobrymi zapylaczami są np. 'Shiro’, 'Kometa’, 'Ozark’, 'Premier’), a także niezbyt plenne. Śliwki dojrzewają w końcu pierwszej lub na początku drugiej dekady sierpnia, kilka dni później niż u odmiany 'Shiro’. Są duże, kuliste (40–50 g) z wyglądu atrakcyjne (fot. 4), ale przez konsumentów oceniane nie zawsze pozytywnie ze względu na dość wodnisty miąższ, specyficzny smak i nadmiernie silny aromat, który nie każdemu odpowiada. Pestka jest mała, trudno oddzielająca się od miąższu. Odmiana ta z powodu stosunkowo późnej pory dojrzewania zdecydowanie przegrywa konkurencję na rynku z 'Shiro’ i innymi wcześniej dojrzewającymi odmianami.
’Żółta Afaska’. Ta bułgarska odmiana ma w swoim rodowodzie ałyczę i, prawdopodobnie, domieszkę śliwy japońskiej (P. saliciana). Drzewa w młodym wieku rosną silnie lub bardzo silnie, a po wejściu w owocowanie słabiej. Kwitnie dość wcześnie (jest odmianą obcopylną). W owocowanie wchodzą w drugim lub trzecim roku po posadzeniu i obficie plonuje. S średnio wytrzymałe na mróz i prawdopodobnie tolerancyjne wobec szarki. Owoce są duże (ok. 50 g), prawie kuliste (fot. 5). Skórka jest cienka, zielonkawożółta. Miąższ soczysty i smaczny, zawiera około 17% cukru i ponad 23% suchej masy. Owalna pestka średniej wielkości, owalna trudno oddziela się od miąższu. Owoce dojrzewają pod koniec sierpnia lub na początku września. Po zbiorze można je przetrzymywać w chłodni nie dłużej niż 10 dni. Zaleca się zbierać je na kilka dni przed uzyskaniem pełnej dojrzałości. Nadają się do bezpośredniej konsumpcji, są także dobrym surowcem do produkcji śliwowicy.
Prunus salicina sp. Jest to śliwa japońska, nieznanego pochodzenia, przywieziona do Polski w 1988 r. Drzewo tworzy nieregularną koronę z pędami silnie rosnącymi w górę, które powinno się skracać od pierwszych lat po posadzeniu. Na długich przyrostach tworzą się liczne krótkopędy, a na nich owoce. Liście są duże, skórzaste, ciemnozielone, odwrotnie jajowate lub eliptyczne, drobno piłkowane, bez omszenia, osadzone na długiej szypułce. Kształt i wielkość liści na tym samym pędzie są bardzo zróżnicowane. Górna strona liścia ma charakterystyczny połysk. Owoce są duże (ok. 45 g) z wyraźnym szwem brzusznym (fot. 6). Skórka ich jest gruba czerwono-brązowa, a miąższ żółty, aromatyczny, smaczny, słodkawo-kwaśny. Owoce mają przyjemny i orzeźwiający zapach. Dojrzewają w pierwszej połowie sierpnia, prawie równocześnie z odmianą 'Shiro’. Śliwa ta kwitnie średnio wcześnie i jest prawdopodobnie częściowo samopłodna. Aby dobrze owocowała, powinna rosnąć w pobliżu drzew ałyczy, która pełni rolę zapylacza.
Autor: Prof. dr hab. Zygmunt S. Grzyb