Świerk kłujący formy sinej (Picea pungens f. glauca), tzw. srebrzysty, może być uszkadzany przez gąsienice kilku gatunków zwójek. Najczęściej są to wydrążka świerkóweczka (Epinotia tedella) i zwójka świerkóweczka karłowata (Epinotia nanana), o których pisałem już w „Szkółkarstwie” 3/93.
Przed kilkoma laty na świerku tym pojawiły się dwa nowe gatunki — Cymolomia hartigiana i Pseudohermenias abietana — które również zaczęły powodować uszkodzenia. Ponieważ nie mają polskich nazw zwyczajowych, proponuje się je nazwać — odpowiednio — wydrążka igłóweczka i wydrążka jodłóweczka. Objawy żerowania, zwłaszcza młodych gąsienic, wielu gatunków zwójek na P. pungens f. glauca są bardzo podobne, dlatego łatwo popełnić pomyłkę przy identyfikacji szkodnika, a co się z tym wiąże — przy wyborze odpowiedniej metody i terminu zwalczania.
Nowe gatunki
Wydrążka igłóweczka (Cymolomia hartigiana) występuje powszechnie w kraju. Może uszkadzać również jodłę.
Zimują gąsienice wewnątrz igieł. Wiosną wznawiają żerowanie, a następnie wychodzą na zewnątrz, gdzie kontynuują żer na młodych igłach pod delikatnym oprzędem z uszkodzonych, zaschniętych igieł i odchodów. Gąsienice żerują do II dekady czerwca. Od I dekady czerwca następuje przepoczwarczenie w miejscu żerowania. Poczwarka początkowo jest zielona (fot. 1) później staje się brązowa. Pierwsze motyle obserwuje się już na początku II dekady tego miesiąca. Najliczniej pojawiają się w I i II dekadzie lipca, a ich lot trwa do I dekady sierpnia. Samice w tym czasie składają jaja na igłach. Po mniej więcej 2 tygodniach wylęgają się gąsienice. Są bladozielone (fot. 2), mają długość do 15 mm, brunatnozielonawą tarczkę przedtułowiową, jasnobrunatną głowę z ciemnymi bocznymi i ocznymi plamami, a tylne nogi — brunatne.
Gąsienice wgryzają się do igieł i żerują wewnątrz nich do jesieni, a następnie zimują. Starsze gąsienice wiosną nadgryzają igły oraz młode pędy, które później zwisają (fot. 3) i zasychają (fot. 4). Jedna gąsienica może uszkodzić 3–5 takich młodych przyrostów. Lekko uszkodzone większe oraz starsze pędy mogą rosnąć nadal, ale ulegają deformacji i pozbawione są częściowo igieł.
Motyle (fot. 5) mają skrzydła o rozpiętości 14–17 mm. Te przedniej pary są szare, przy brzegach białawo przyprószone, z żółtoochrową przepaską środkową.
Wydrążka jodłóweczka (Pseudohermenias abietana). Jest to pospolity gatunek występujący również na jodle oraz sośnie. Zwójka ta spotykana jest w tym samym czasie, co wydrążka igłóweczka.
Zimują gąsienice wewnątrz igieł. Wiosną kontynuują żerowanie. W tym okresie zaczynają nadgryzać igły i uszkadzać młode przyrastające pędy (fot. 6). W maju przepoczwarczają się w miejscu żerowania. Motyle pojawiają się w II dekadzie maja, a najliczniej — w II i III dekadzie czerwca (pojedyncze osobniki spotykano jeszcze z początkiem II dekady lipca). Samice składają jaja na igłach. W sierpniu wylęgają się gąsienice, które żerują wewnątrz igieł.
Młode gąsienice wygryzają otworek u podstawy igły, przez który wchodzą do ich wnętrza. Uszkodzone igły zasychają, odpadają i są połączone delikatną przędzą. Jedna gąsienica do zimy uszkadza kilka igieł. Największe szkody wydrążka wyrządza wiosną po przezimowaniu.
Motyle (fot. 7) mają skrzydła o rozpiętości 12–18 mm i skomplikowanym rysunku. Na białawym tle widoczne jest brunatne siateczkowanie. Gąsienice dorastają do 15 mm, są brunatnawoczerwonawe z czarnymi nogami tułowiowymi i głową (fot. 8).
Zwalczanie zwójek
można przeprowadzić w okresie lotu motyli oraz żerowania gąsienic. Najłatwiej zniszczyć młode gąsienice, kiedy żerują wewnątrz igieł (najlepiej w sierpniu, 2 tygodnie po najintensywniejszym okresie lotu motyli). Dla lepszej skuteczności i objęcia zabiegiem wszystkich ww. gatunków zwójek wskazane jest powtórzenie opryskiwania po mniej więcej 2 tygodniach.
Gąsienice można zwalczać również wiosną, ale jest to trudniejsze, ze względu na zbyt niską wówczas temperaturę powietrza i ich wiek (im starsze, tym są odporniejsze na działanie zoocydów). Jeden zabieg przeprowadzony wiosną — w celu zwalczania gąsienic E. nanana, P. abietana, C. hartigiana, które wówczas zaczynają żer (gąsienice E. tedella żerują latem i jesienią) — lub dwa zbiegi w okresie lotu motyli E. nanana, P. abietana, C. hartigiana (na początku lotu, tj. w II dekadzie maja, a następny po 14 dniach) powinny zredukować populację tych zwójek. Lot motyli E. tedella zaczyna się z końcem maja (trwa do lipca) — termin zwalczania tej zwójki jest więc późniejszy.
Przy doborze preparatów (spośród zalecanych do ochrony tej grupy roślin) należy uwzględnić ich selektywność dla innych organizmów pożytecznych tak, aby nie zakłócić równowagi biologicznej. Stosowanie insektycydów z grupy syntetycznych pyretroidów w walce ze zwójkami może bowiem przyczynić się do nadmiernego rozwoju populacji przędziorków w następnym roku po zabiegu. Dochodzi do tego w wyniku wyniszczenia wrogów naturalnych tych roztoczy. Przywrócenie stanu równowagi biologicznej może nastąpić dopiero w drugim roku od wykonania zabiegu zwalczającego zwójki. W temperaturze wyższej niż 15oC do zniszczenia zwójek można użyć środków fosforoorganicznych, jak Owadofos 540 EC (0,15%) lub Sumithion Super 1000 EC (0,075%).
Autor: mgr Rafał Sionek
