Ubiegłorocznym drzewem roku, prezentowanym na łamach ”Szkółkarstwa” 1-4/98), był buk. Dla uzupełnienia przedstawiamy informacje dotyczące ochrony tego drzewa (redakcja).
Buk i jego odmiany uprawiane w szkółkach atakowane są przez kilka gatunków szkodników, które żerując w dużym zagęszczeniu zmniejszają dekoracyjność drzew.
Roztocze
Spośród roztoczy najczęściej występują szpeciele – p r z e b a r w i a c z b u k o w y (Rhyncaphytoptus fagifoliae) oraz p o d r d z e w i a c z b u k o w y (R. Fagacis). Szpeciele, o długości ciała około 0,2 mm, są trudne do wykrycia. Ich obecność na roślinach można stwierdzić przy pomocy lupy powiększającej co najmniej dziesięciokrotnie lub po charakterystycznych uszkodzeniach. Zimują samice w pąkach, najczęściej pod pierwszą łuską. W okresie pękania pąków przemieszczają się one na rozwijające się liście, gdzie żerują i rozmnażają się. Na początku sezonu wegetacyjnego uszkodzenia są prawie niewidoczne, ale już pod koniec lipca i na początku sierpnia można je bez trudu zauważyć. Przebarwiacz bukowy powoduje odbarwienia – początkowo żółte, później brązowe – pomiędzy nerwami, dobrze widoczne na górnej stronie blaszki liściowej. Z kolei skutkami żerowania podrdzewiacza są ordzawienia i zniekształcenia najmłodszych liści. Zwalczanie. – Najważniejszym okresem zwalczania szpecieli jest wiosna, podczas wędrówki szkodników z miejsc zimowania na dolną stronę rozwijających się liści. W tym czasie najbardziej przydatne są preparaty oparte na endosulfanie – Thiodan 350 EC (0,2%) lub Thionex 350 EC (0,2%). Później, po wystąpieniu objawów żerowania, można zastsować Mitac 200 EC (0,2%) lub Marshal 250 EC (0,15%).
Mszyce
Duże zagrożenie dla buków stwarza z d o b n i c z k a b u k o w a (Phyllaphis fagi). Jej samice żerują od wiosny do jesieni pod osłoną gęstego puchu woskowego w dość dużych koloniach na pędach wierzchołkowych, na dolnej stronie liści – zarówno tych najmłodszych, jak i w pełni wykształconych. Uszkodzone liście skręcają się, brązowieją i przedwcześnie zasychają, a tym samym wzrost młodych pędów jest silnie zahamowany (fot. 1). Ponadto mszyce podczas żerowania wydzielają duże ilości lepkiej substancji, tak zwanej rosy miodowej. Zawiera ona węglowodany, na których rozwijają się grzyby sadzakowe. Pokrywając górną powierzchnię liści czarnym nalotem ograniczają one powierzchnię asymilacyjną i zmniejszają dodatkowo wartość zdobniczą drzew.
Zdobniczka bukowa zimuje w stadium jaj. Są one składane przez samice jesienią na łuski pąków oraz w szczeliny pędów. W kwietniu i na początku maja wylęgają się larwy, które po dwóch, trzech tygodniach żerowania – co przypada na połowę lub koniec maja – przekształcają się w założycieli rodu. One po 1-2 dniach rodzą larwy i dają tym samym początek pierwszemu pokoleniu uskrzydlonych i bezskrzydłych dzieworódek. Ciało bezskrzydłej dzieworódki ma długość 2-3,2 mm, barwę żółtawozieloną, pokryte jest białą wydzieliną woskową. W ciągu roku występują co najmniej cztery pokolenia dzieworódek. We wrześniu pojawia się pokolenie płciowe. W drugiej i trzeciej dekadzie października samice, po zapłodnieniu, składają jaja, które zimują. Zwalczanie. – Pierwszym terminem zwalczania zdobniczki jest okres bezlistny drzew, najpóźniej do końca kwietnia. W tym czasie niszczymy zimujące jaja i wylęgające się z nich larwy opryskując drzewa preparatem olejowym Promanal 60 EC (2%). Zabieg powinno się przeprowadzać w temperaturze powietrza nie niższej niż 12 st. C. -W okresie wegetacji drzew mszyce żerujące pod wydzieliną woskową najskuteczniej niszczone są przez preparaty układowe: Mospilan 20 SP (0,02%), Aztec 140 EW (0,08%).
Motyle
N i e d o l o t b u k o w i e c (Diurnea fagella) należy do rodziny płożkowatych (Oecophoridae). Larwy niedolota uszkadzają latem liście buków, żerują także na grabach i dębach. Gąsienice te osiągają długość 15-18 mm, są żółtawozielone z jasnobrązową głową i żółtawą tarczką karkową oraz parą brązowych plamek po bokach ciała (fot. 2). Charakterystyczne są nogi tułowiowe trzeciej pary, które mają kształt maczug. Gąsienice żerują od czerwca do października w sprzędzionych liściach, w których wygryzają dziury. Po zakończonym żerowaniu przepoczwarzają się w kokonach, wśród resztek roślinnych, w górnej warstwie podłoża i jako poczwarki zimują. Motyle pojawiają się następnego roku w marcu oraz w kwietniu.
Zwalczanie. – Gąsienice najłatwiej zniszczyć opryskując drzewa preparatem wgłębnym o działaniu żołądkowym (np. Summithion 500 EC – 0,15% lub Owadofos 540 EC – 0,15%). P i e r ś c i e n i c a n a d r z e w k a (Malacosoma neustria) z rodziny brudnicowatych (Lymantridae) jest rzadziej spotykana na bukach niż poprzedni szkodnik. Gąsienice pierścienicy żerują nocą od końca kwietnia do końca czerwca wygryzając dziury w liściach. Podczas dnia grupują się na oprzędzie pomiędzy rozwidleniami gałęzi tworząc tzw. lustra (fot. 3). W końcowym etapie żerowania blaszki liściowe zjadane są całkowicie, pozostaje jedynie unerwienie (dochodzi do tzw. gołożeru), co osłabia wzrost drzew.
Gąsienice w pełni wyrośnięte mają długość do 55 mm, młodsze stadia są ciemnoszare, zaś starsze niebieskoszare z białymi, niebieskimi oraz czerwonymi liniami biegnącymi po stronie grzbietowej ciała oraz dwiema na bokach, pokryte brązowym owłosieniem. W lipcu pojawiają się motyle. Samice, po kopulacji, składają jaja w złożach o kształcie obrączek – na rocznych lub dwuletnich pędach buka. Zwalczanie. – Zimą, po wykryciu złóż jaj, można pędy z obrączkami ścinać i niszczyć. – W okresie wegetacji, po zauważeniu pierwszych gąsienic, drzewa należy opryskać stosując takie same preparaty, jak do zwalczania gąsienic niedolota bukowca.