Szpeciele
Podskórnik gruszowy (Eriophyes pyri) jest szkodnikiem jarzębu pospolitego (Sorbus aucuparia). Już w maju, w wyniku żerowania tego szpeciela, na górnej stronie liści tworzą się białożółte do jasnozielonych, okrągławe wypukłości o średnicy 1,5–2 mm (fot. 1). W obrębie tych miejsc, ale na dolnej stronie liści, znajdują się żółtozielone, pęcherzykowate wyrośla, wewnątrz których przebywają i żerują szpeciele. Z czasem wyrośla brązowieją, przez co drzewa tracą wartość ozdobną.
Już w lipcu samice podskórnika przemieszczają się pod łuski nowych pąków, gdzie zimują. Uaktywniają się w kwietniu — wychodzą z miejsca zimowania na rozwijające się liście. W ciągu roku występują 2 lub 3 pokolenia tego szkodnika.
Zwalczanie. Najlepszym terminem zwalczania szpecieli jest moment opuszczania przez samice miejsc zimowania, co zbiega się z pękaniem pąków jarzębów. W tym okresie drzewa należy opryskiwać, co najmniej dwukrotnie, w odstępach 7–10-dniowych, preparatem Talstar 100 EC (0,05%).
Przędziorki
Przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi) występuje pospolicie na różnych gatunkach jarzębów, jednak najczęściej atakuje jarząb szwedzki (S. intermedia) oraz jarząb mączny (S. aria). Larwy i osobniki dorosłe (fot. 2) żerują na dolnej stronie liści powodując powstawanie żółtawych cętek na jego górnej stronie. Z czasem opanowane i uszkodzone przez nie liście brązowieją od brzegów i przedwcześnie opadają.
Zimują jaja — czerwonawe, okrągłe,z wyrostkami na wierzchołkach (fot. 3) — w zagłębieniach na korze krótkopędów i mniejszych gałęzi. Larwy wylęgają się z jaj zimowych od końca kwietnia do połowy czerwca. Rozwój jednego pokolenia trwa około 4 tygodni. W ciągu roku rozwija się najczęściej 5 pokoleń tego szkodnika. We wrześniu samice składają jaja zimowe.
Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) obserwowany jest przede wszystkim na jarzębie szwedzkim (S. intermedia) oraz jarzębie pospolitym (S. aucuparia). W miejscach żerowania szkodnika, na górnej stronie liści, tworzą się drobne, żółtoszare plamki. Przy dużej liczebności roztoczy liście żółkną i zasychają.
W odróżnieniu od poprzedniego gatunku, zimują zapłodnione samice, najczęściej w opadłych liściach lub innych szczątkach roślinnych. Wiosną, w marcu lub w kwietniu, kiedy temperatura powietrza wzrośnie powyżej 12oC i dzień jest dłuższy niż 14 godzin, samice rozpoczynają składanie jaj. W ciągu roku może rozwinąć się do 10 pokoleń tego przędziorka. Od połowy sierpnia pojawiają się samice zimujące, które schodzą do kryjówek i zapadają w stan spoczynku (diapauzę).
Zwalczanie przędziorka owocowca należy rozpocząć w okresie wylęgania się larw z jaj zimowych — najczęściej w połowie maja. W tym czasie drzewa opryskuje się preparatem Apollo 500 SC (0,1%). W pełni wegetacji, w celu jednoczesnego zniszczenia larw i osobników dorosłych, rośliny powinno się opryskiwać co 3, 4 tygodnie zoocydami: Magus 200 SC (0,06%), Danirun 110 EC (0,1%) lub mieszaniną preparatów Nissorun 050 EC (0,06%) i Talstar 100 EC (0,05%). Środki te niszczą także przędziorka chmielowca, którego optymalny termin zwalczania przypada na koniec maja. Wtedy to z jaj złożonych przez samice, które przezimowały, wylęgają się larwy. Zabiegi należy zakończyć najpóźniej pod koniec sierpnia, to jest do momentu pojawienia się zimujących samic przędziorka chmielowca lub samic przędziorka owocowca składających jaja zimowe.
Piewiki
Skoczek różany (Edwardsiana rosae) znany jest głównie jako szkodnik róż, ale występuje też powszechnie na jarzębach — mącznym (S. aria) i szwedzkim (S. intermedia). Efektem jego żerowania jest bielenie liści, zwłaszcza w przestrzeniach między nerwami (fot. 4).
Zimują jaja w pędach róż, na których też rozwija się pierwsze pokolenie skoczka. Pod koniec czerwca i na początku lipca osobniki dorosłe tego pokolenia przelatują na inne rośliny z rodziny różowatych, w tym na jarzęby. Tam żerują, po czym samice składają jaja. W sierpniu rozwija się drugie pokolenie, którego samice powracają na róże, gdzie składają jaja zimowe.
Zwalczanie. Po zauważeniu pierwszych osobników dorosłych lub uszkodzeń, jarzęby należy opryskać jednym z preparatów owadobójczych o działaniu kontaktowym, najlepiej z grupy pyretroidów (np. Talstar 100 EC — 0,05%).
Mszyce
Mszyca jabłoniowa (Aphis pomi) tworzy kolonie (fot. 5) na wierzchołkach najmłodszych pędów jarzębów. Pluskwiak ten początkowo żeruje na rozwijających się liściach, później zasiedla dolną ich stronę — wzdłuż nerwu głównego — i ogonki liściowe. Wskutek wysysania soków liście skręcają się, pęka podłużnie kora na pędach, których wzrost jest zahamowany.
Zimują czarne, błyszczące jaja na korze jednorocznych gałęzi, w pobliżu pąków. Larwy wylęgają się w kwietniu, co zbiega się z pękaniem pąków jabłoni. Pod koniec maja pojawiają się formy uskrzydlone, które przelatują na inne drzewa i tam rozwijają się kolejne pokolenia. Jesienią pojawiają się samice i samce pokolenia płciowego. Pod koniec września lub na początku października samice tej generacji składają jaja zimowe, każda po 1–4 sztuk.
Mszyca jarzębinowo-dzwonkowa (Pomaphis sorbi) to gatunek dwudomny, którego żywicielem pierwotnym jest jarząb (Sorbus spp.), a wtórnym dzwonek (Campanula spp.).
W maju i na początku czerwca mszyce żerują na najmłodszych liściach — wzdłuż nerwów głównego i bocznych — wysysając zawartość komórek. Pod wpływem substancji zawartej w ślinie tych owadów, wprowadzanej do tkanek roślinnych podczas żerowania, liście zaginają się brzegami do dołu formując kuliste twory przypominające „gniazdo” (fot. 6). Pod koniec czerwca pojawiają się osobniki uskrzydlone, które przelatują na różne gatunki dzwonków (C. patula i C. rotundifolia). Jesienią uskrzydlone potomstwo powraca na jarzęby i tutaj rozwija się pokolenie, którego samice składają jaja zimowe.
Zwalczanie. W okresie wegetacji do zwalczania mszyc przydatne są preparaty o działaniu układowym, np. Mospilan 20 SP (0,01%) lub Confidor 200 SL (0,04%).
Autor: dr Grażyna Soika
