Pojemniki, doniczki do uprawy materiału szkółkarskiego

Autor: Mgr Andrzej Pacholczak

Pojemniki lub doniczki do uprawy materiału szkółkarskiego mają zapewniać roślinom korzystne warunki rozwoju, być łatwe do przenoszenia i przestawiania oraz odznaczać się dobrą trwałością. Ich rozmiar powinien być dopasowany do wielkości sadzonych roślin, zaś kształt — do rodzaju systemu korzeniowego.

Według doświadczeń, bryła korzeniowa najlepiej rozwija się w naczyniach zbliżonych kształtem do kuli, ale są one niepraktyczne. Pojemniki szkółkarskie przeznaczone do produkcji na zagonach polowych muszą być wytrzymałe na mróz i wysoką temperaturę.

Jak było, jak jest?

Przez długie lata wśród ogrodników przeważało przekonanie, że najodpowiedniejsze do uprawy roślin są doniczki ceramiczne, których porowata struktura umożliwia parowanie wody i przenikanie powietrza do korzeni. Taki materiał ma jednak zasadniczą wadę — podłoże szybko w nim przesycha. Dlatego doniczek i pojemników ceramicznych używa się obecnie tylko do uprawy specjalnych grup roślin, np. bonsai.

W szkółkach roślin ozdobnych spotyka się obecnie prawie wyłącznie doniczki i pojemniki z tworzyw sztucznych. W przeszłości powszechnie używano także kontenerów z czarnej folii, których niewątpliwą zaletą jest niska cena. Pojemniki foliowe mają jednak wiele wad — mogą pękać i rozklejać się na „spawach” (dlatego nie powinny mieć „spawów” bocznych), a sadzenie do nich trwa dłużej z powodu utrudnionego i bardziej pracochłonnego napełniania podłożem. Jeżeli jest ono niedostatecznie ubite, brzegi folii po pewnym czasie mogą się zaginać do środka powodując spływanie wody na boki pojemnika w czasie podlewania. Rośliny w pojemnikach foliowych częściej się też wywracają. Takie pojemniki mogą mieć jednak znaczenie w produkcji taniego materiału szkółkarskiego, przeznaczonego do masowych nasadzeń, np. roślin dla terenów zieleni w miastach czy do obsadzania autostrad.

Pojemniki plastikowe

Tworzywo. Istnieją dwie podstawowe techniki wytwarzania pojemników. Metodą wtryskową (z płynnego plastiku) otrzymuje się tak zwane doniczki twarde — wytrzymalsze, o grubszych ściankach, ale zazwyczaj droższe. Metodą wytłaczania (z folii plastikowej) otrzymuje się tak zwane doniczki miękkie — tańsze, o cieńszych ściankach (fot. 1), zazwyczaj z pionowymi żeberkami, które zwiększają wytrzymałość tworzywa. Warto też zwrócić uwagę na jakość materiału, z którego są wykonane. Zbyt miękki może powodować odkształcanie ścian bocznych w czasie sadzenia, zbyt sztywny — kruchość i podatność na pękanie. Podstawowym tworzywem do produkcji doniczek jest polipropylen. Pojemniki oznaczone symbolem PP powinny go zawierać 5–10%, a symbolem HDPP — 50–60%. Większość firm produkuje jednak obecnie doniczki o porównywalnych standardach. Szczególnie dobra jakość wymagana jest dla doniczek stosowanych przy sadzeniu maszynowym, w którym wykorzystuje się automatyczne podajniki. Do tego typu urządzeń nie nadają się doniczki powtórnie użytkowane.

Doniczka z twardego tworzywa (po lewej) i z miękkiego
Fot. 1. Doniczka z twardego tworzywa (po lewej) i z miękkiego

Kształt i wielkość. Najlepsze warunki powietrzno-wodne w podłożu zapewniają pojemniki wysokie i wąskie. Wadą takich kontenerów jest jednak nadmiernie szybki pionowy rozwój korzeni, które — w efekcie — skręcają się wokół dna pojemnika. Wysokie naczynia są także łatwiej przewracane przez wiatr i trudniej nawodnić posadzone do nich rośliny. Najtańsze są pojemniki w kształcie walca, o jednakowej średnicy na całej wysokości. Łatwo je magazynować i używać w automatycznych doniczkarkach. W nich jednak najczęściej dochodzi do skręcenia korzeni roślin. System korzeniowy lepiej się rozwija w pojemnikach o kształcie ściętego stożka („okrągłych”) lub prostopadłościanu („kwadratowych”).

„Młodzież” krzewów lub drzew, zwłaszcza iglastych, sadzona jest zwykle do doniczek kwadratowych o boku 7 cm lub 9 cm (P7 lub P9). Łatwo je bowiem ustawiać na zagonach. Dzięki przyleganiu krawędzi tych pojemników do siebie podłoże dłużej utrzymuje wilgotność, a nawożenie pogłówne jest oszczędniejsze i dokładniejsze. Im mniejsze są jednak doniczki, tym precyzyjniejszy musi być system nawadniania.

Pojemniki kwadratowe mają u nas szczególne znaczenie ze względu na surowe zimy — rośliny łatwiej jest zestawić i zabezpieczyć przed mrozem (fot. 2). W krajach o cieplejszym klimacie takich doniczek prawie się nie stosuje dla większych roślin.  W Polsce 2- i 3-letni liściasty materiał szkółkarski produkowany jest najczęściej w pojemnikach okrągłych lub kwadratowych o pojemności 1,5–2 litrów, iglasty — w pojemnikach 2–3-litrowych. Pojemniki o objętości powyżej 15–20 l podłoża (w niektórych szkółkach korzysta się nawet z 1500-litrowych) powinny być wyposażone w wywinięte brzegi lub uchwyty ułatwiające przenoszenie oraz transport.

Rośliny w kwadratowych doniczkach łatwiej jest zestawić
Fot. 2. Rośliny w kwadratowych doniczkach łatwiej jest zestawić

Odprowadzenie wody. W podstawie pojemnika powinny znajdować się otwory, a w ścianach bocznych — szczeliny (fot. 3). Jest to szczególnie istotne, gdy rośliny są ustawione na zagonach wyłożonych folią. Brak bocznych otworów może bowiem doprowadzić do „zalania” roślin. Często otwory w dnie wykonuje się na dwóch poziomach. Przyjmuje się, że optymalna powierzchnia otworów w pojemnikach szkółkarskich powinna wynosić 20% całkowitej powierzchni dna. Dobrze jest też, gdy doniczka ma wokół dna wysunięty brzeg lub „nóżki”, które zapewniają odstęp od podłoża. Dobrym rozwiązaniem są także „żeberka” odwadniające wyprofilowane w dnie naczynia (fot. 4).

Dla prawidłowego odprowadzenia wody niezbędne są nie tylko otwory w dnie pojemnika, ale także szczeliny w ścianach bocznych
Fot. 3. Dla prawidłowego odprowadzenia wody niezbędne są nie tylko otwory w dnie pojemnika, ale także szczeliny w ścianach bocznych
"Żeberka" odwadniające w dnie naczynia
Fot. 4. „Żeberka” odwadniające w dnie naczynia

Kolor. Barwa ma nie tylko znaczenie estetyczne. Pojemniki czarne najszybciej się nagrzewają pod wpływem promieni słonecznych, co może hamować rozwój systemu korzeniowego (najwyraźniej widać to u roślin uprawianych w pojemnikach nasłonecznionych z jednej strony). Dlatego w produkcji coraz częściej pojawiają się pojemniki brązowe lub zielone. Jeżeli nie można wybrać takiego koloru, warto zabezpieczyć rośliny na krawędziach zagonu, obsypując pojemniki korą czy trocinami lub (jeżeli jest miejsce) ustawiając dodatkowy rząd pustych naczyń. Kolor pojemnika odgrywa też istotną rolę w marketingu. Klienci chętniej sięgają bowiem po kolorowe doniczki (fot. 5), które mogą też być wyróżnikiem firmy. Niekiedy barwa tworzywa pomaga także w organizacji spedycji oraz zbytu w szkółce i punkcie sprzedaży detalicznej. Różne kolory naczyń odpowiadają wówczas różnym poziomom cen produktów.

Szkółkarze coraz częściej wykorzystują kolorowe pojemniki
Fot. 5. Szkółkarze coraz częściej wykorzystują kolorowe pojemniki

Skręcanie się korzeni. To jeden z głównych problemów w produkcji roślin w pojemnikach. Częściowo może temu zapobiec kształt pojemnika lub wyprofilowanie ścianek (żebrowana struktura). Czasami stosuje się też podłużne otwory w ścianach bocznych — pojemniki wyglądają wtedy, jakby były ażurowe (np. francuskie „Fugu” — czyt. „Szkółkarstwo”
5/2000
). Niektórzy dostawcy oferują produkty pokrywane od środka warstwą związków miedzi, które hamują rozwój korzeni na długość po zetknięciu się tych ostatnich ze ścianką pojemnika (wtedy rozwijają się korzenie boczne). Badania amerykańskie wykazują jednak, że rośliny, które miały kontakt ze związkami miedzi, zwłaszcza drzewa alejowe, gorzej radzą sobie po posadzeniu na miejsce stałe (niektóre firmy obsługujące zieleń miejską w USA nie kupują już takiego materiału). Rozwiązaniem tego problemu są specjalne pojemniki z licznymi otworami w odpowiednio wyprofilowanych ścianach bocznych, co ma zapewniać „obrączkowanie” korzeni po zetknięciu z powietrzem i kształtowanie prawidłowego systemu korzeniowego (np.  pojemniki Spring Rings — czyt. „Szkółkarstwo” 1/99, fot. 6).

Spring Rings®
Fot. 6. Spring Rings®

Inne materiały

Ze względów ekologicznych coraz więcej szkółek na Zachodzie decyduje się na produkcję w pojemnikach ulegających biodegradacji (system korzeniowy przerasta przez ścianki pojemnika po posadzeniu rośliny do gruntu). Najbardziej znane na rynku są doniczki wytwarzane przez firmę JIFFY. Wyprodukowane są one z masy papierowej (również z dodatkiem torfu) i nadają się głównie do produkcji bylin. Wadą tych pojemników są porowate i miękkie ścianki, co uniemożliwia użycie automatycznych doniczkarek.

Większe znaczenie w produkcji szkółkarskiej na Zachodzie mają trwalsze doniczki celulozowo-torfowe (o sztywnych ściankach i okresie rozkładu od 5 do 12 miesięcy), które można stosować w doniczkarkach automatycznych. Doniczki te muszą być ustawione na specjalnych tackach. Wadą ich jest cena, zbliżona do ceny doniczek plastikowych, które mogą być jednak wielokrotnie wykorzystywane. Na Zachodzie coraz częściej używa się też doniczek z włókien kokosowych (wytrzymują w szkółce do 2 sezonów wegetacyjnych, można ich używać w niektórych doniczkarkach, gdy pojemniki te mają „kołnierz”), a także z plew ryżowych, włókien traw czy ulegającego biodegradacji plastiku (czyt. „Szkółkarstwo” 1/2001).

W Polsce jako ekologiczne sprzedawane są pojemniki wykonane z juty, nieimpregnowanej chemicznie. Nie nadają się one jednak do dłuższej uprawy roślin, a raczej do oferowania ich do sprzedaży w okresie do 2 miesięcy. Te pojemniki mogą mieć kształt walca lub ściętego stożka o pojemności 0,4–14 l.

Obecnie pewne znaczenie mają także pojemniki drewniane, wykorzystywane zwłaszcza do uprawy większych i oryginalnych roślin przeznaczonych do dekoracji ogródków patiowych, tarasów oraz balkonów. Pojemniki te (można je dodatkowo od środka wyłożyć cienką warstwą styropianu) powinny być szczególnie polecane w Polsce, gdyż zapewniają korzeniom dużo lepsze zabezpieczenie przed przemarzaniem niż pojemniki plastikowe i ceramiczne. Wadą drewna jest jednak stosunkowo krótka trwałość, którą można wydłużyć izolując pojemnik od kontaktu z podłożem, np. przez wyłożenie wnętrza grubą folią lub wstawienie plastikowej doniczki.

Czasami rośliny oferuje się też w modnych ostatnio pojemnikach metalowych. Nie nadają się one jednak do uprawy, gdyż metal bardzo szybko się nagrzewa i nie pozwala na schłodzenie podłoża. Takie pojemniki można więc wykorzystywać właściwie tylko jako osłonki.

Arbokontenery, wykonane z tkaniny polipropylenowej, są alternatywą dla doniczek plastikowych i pierścieni oraz pojemników foliowych. Mają przepuszczalne dla wody dno i nieprzepuszczalne ściany boczne (powlekane dodatkową warstwą tworzywa sztucznego). Wyposażone są — zależnie od wielkości kontenera i jego pojemności — w 2 lub 4 wszywane uchwyty. Tkaniny są dostępne w kolorach czarnym, białym, zielonym oraz brązowym i mają być, według producenta, przez co najmniej 3 lata odporne na działanie promieniowania ultrafioletowego.

Z tkaniny odpornej na rozkład biologiczny wykonane są też tzw. Root Control Bags (czyt. „Szkółkarstwo” 3/93 i 2/94), które — inaczej niż Arbokontenery — służą do produkcji roślin nie na powierzchni zagonu, ale w glebie. Pojemniki te pozwalają na przerastanie do podłoża tylko najcieńszym korzeniom, podczas gdy grubsze pozostają wewnątrz pojemnika-worka.

Dla „młodzieży”

Do ukorzeniania sadzonek powszechnie używa się multiplatów (wielodoniczek). Mogą one być wykonane z plastiku (folii polistyrenowej) lub styropianu, a różnią się wielkością i liczbą otworów, czyli „komórek” (od kilkudziesięciu do pięciuset). Wydaje się, że lepsze są multiplaty plastikowe. Największą wadą styropianowych jest bowiem możliwość wrastania korzeni roślin w pory ścianek. Styropian trudniej także zdezynfekować.

W Europie Zachodniej do ukorzeniania sadzonek drzew i krzewów często używa się też tzw. systemu ELLEPOT lub innych pochodnych tego duńskiego pierwowzoru. Są to miniaturowe doniczki (paper pots), produkowane przez cięcie na odcinki rękawa celulozowego, wypełnionego substratem (fot. 7). Takie „pojemniki” umieszcza się następnie w plastikowych multiplatach (czyt. „Szkółkarstwo” 2/99).

Pojemnik typu paper pot, w którym ukorzeniono powojnik
Fot. 7. Pojemnik typu paper pot, w którym ukorzeniono powojnik

„Rootrainers” to opatentowany w Kanadzie system służący do produkcji „młodzieży”. Wydłużone, głębokie pojemniki wielokrotnego użytku, o kwadratowym przekroju i żeberkowanych ściankach, zespolone są po 4 sztuki (fot. 8). Ich ścianki połączono specjalnym „zatrzaskiem”, który umożliwia otwarcie zestawu i łatwy dostęp do systemu korzeniowego (w celu sprawdzenia rozwoju lub przesadzania) bez obawy o jego uszkodzenie. Tak wyprodukowane rośliny są przydatne do sadzenia za pomocą urządzeń mechanicznych.

Rootrainers® to pojemniki z żebrowanymi ściankami
Fot. 8. Rootrainers® to pojemniki z żebrowanymi ściankami

Ciekawostki

Niemal co roku pojawiają się na rynku szkółkarskim innowacyjne pojemniki polecane do produkcji lub sprzedaży materiału szkółkarskiego. Większość z nich nie uzyskuje powszechnego uznania, lecz warto śledzić te nowości. Ostatnio, na przykład, amerykańska firma Zip Pots LLC proponuje do uprawy roślin pojemnik polipropylenowo-polietylenowy, który łatwo się otwiera — wystarczy pociągnąć za paski na przeciwległych ściankach bocznych. Taka innowacja ułatwia przesadzanie, zwłaszcza roślin, które źle znoszą ten zabieg. Pomimo możliwości otwierania, pojemniki te nie zmniejszyły swojej wytrzymałości mechanicznej. Służą one jednak do jednorazowego użytku (nie można ich ponownie zamknąć).

Inna firma — Root Control Inc. (ta sama, która opatentowała Root Control Bags) — wyprodukowała pojemniki o nazwie SMART POT (fot. 9). Są one wykonane z porowatego polipropylenu i mogą mieścić 15–500 litrów podłoża. Ścianki boczne takiego pojemnika pozwalają na łatwy dostęp powietrza i w efekcie u korzeni, które się z nimi zetkną, zamiera stożek wzrostu, a w zamian pojawiają się rozgałęzienia boczne. Przepuszczalność materiału dla powietrza powoduje, że znacznie ograniczone jest także nagrzewanie się podłoża, co sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego w lecie. Część korzeni może przerastać przez dno do podłoża pod pojemnikiem, co zabezpiecza rośliny przed przewracaniem się.

Pojemniki Smart Pot®
Fot. 9. Pojemniki Smart Pot®

KLASYFIKACJA POJEMNIKÓW
Według, opracowanych w 1997 roku przez Związek Szkółkarzy Polskich zaleceń jakościowych dla ozdobnego materiału szkółkarskiego, za pojemnik uznaje się naczynie
z dnem, do uprawy roślin o pojemności powyżej 1,5 l. Mniejsze naczynia to doniczki. Pojemniki oznacza się symbolem wraz liczbą określającą pojemność w litrach (np. C3 — oznacza pojemnik o pojemności 3 l). Dla pojemników foliowych stosuje się to samo oznaczenie z dodaniem litery f — folia (np. Cf3 = pojemnik foliowy o pojemności 3 l). Doniczki oznaczane są symbolem z podaniem średnicy lub długości górnej krawędzi w cm (np. P9 = doniczka o wymiarach 9 x 9 cm — okrągła o średnicy 9 cm lub kwadratowa o boku 9 cm). Przy sprzedaży roślin w multiplatach powinny być podane rozmiary całkowite multiplatu oraz liczba i rozmiar otworów.

Autor: Mgr Andrzej Pacholczak

Brak postów do wyświetlenia

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.