Żurawina i jej rozmnażanie

Poszukiwanie nowości i chęć zakładania plantacji z coraz to nowych gatunków powodują, że coraz więcej osób interesuje się możliwością produkcji owoców takich roślin, jak na przykład żurawina czy borówka brusznica. Po udanym starcie z borówką wysoką można sądzić, że plantacje żurawinowe mają szansę zagościć w niektórych rejonach Polski. Aby jednak tak się stało, szkółkarze będą musieli dostarczyć wystarczającej ilości materiału nasadzeniowego wartościowych odmian.

 

W skrócie o roślinie

 

Żurawina jest wieloletnią niską krzewinką. Należy do rodziny wrzosowatych (Ericaceae) i zaliczana jest do tego samego rodzaju, co borówka (Vaccinium), w którym czasem wydzielany jest podrodzaj żurawina (Oxycoccus). Mimo tak bliskiego pokrewieństwa, jest jedyną rośliną wyróżniającą się specyficznymi cechami, umożliwiającymi jej zasiedlanie bardzo dobrze nasłonecznionych terenów torfowisk wysokich, o wysokim poziomie wody zimą i latem, o umiarkowanej wilgotności górnej warstwy podłoża.

 

Żurawina jest rośliną uprawną o mało smacznych, kwaśnych owocach nienadających się do spożycia w stanie świeżym. Jednak są one cenione po przetworzeniu. Warte podkreślenia są ich walory dietetyczne i lecznicze (leczenie stanów zapalnych nerek i przewodu moczowego, nadciś­nienia, żylaków).

Żurawina w stanie dzikim występuje na terenie Europy, Azji i Ameryki Północnej. Tylko żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon Ait.), występująca na terenie Ameryki
Północnej znalaz­ła zastosowanie w uprawie, a pierwsze wzmianki o jej uprawie pochodzą z 1816 roku.

Wymieniony gatunek jako jedyny wykorzystuje się w towarowej uprawie z dwóch powodów. Po pierwsze ma dużo większe owoce niż żurawina występująca na europejskim i azjatyckim kontynencie. Po drugie — tworzy długie pędy wegetatywne, na których powstają krótkie pędy owoconośne (możliwe jest zmechanizowanie zbioru owoców i przeprowadzenie go „na sucho” bez konieczności zalewania plantacji wodą). Owoce można zbierać również prostymi maszynami z plantacji zalewanych wodą.

Odmiany

Dotychczas brak jest wyników doświadczeń wskazujących, które odmiany są najcenniejsze w naszych warunkach klimatycznych. W kraju nie ma jeszcze towarowych plantacji żurawiny, a pierwsze większe nasadzenia założone pod Włocławkiem na glebie mineralnej nie pozwalają wydać takiej opinii. Jednak na podstawie własnych informacji (kolekcja ponad 30 odmian znajduje się w ISK w Skierniewicach oraz na polu doświadczalnym Katedry Sadownictwa SGGW), danych ze stanu Wisconsin w USA oraz białoruskich sądzę, że do najcenniejszych odmian należą: 'Ben Leer’, 'Stevens’ i 'Pilgrim’.

’Ben Leer’ to odmiana wczesna, bardzo plenna, otrzymana w stanie Wisconsin. Wzrost roślin jest średnio silny, liście są średniej wielkości, ciemnozielone. Owoce są duże, lekko wydłużone o ciemnoczerwonej skórce.

’Stevens’ to odmiana średnio późna, plenna, a nawet bardzo plenna. Wzrost roślin jest silny, liś­cie duże, zielonkawe. Owoce są średniej wielkości i drobne, kulistoowalne, intensywnie czerwone, barwa skórki przechodzi w prawie czarną (fot. 1).

’Pilgrim’ to odmiana późna, bardzo plenna. Wzrost roślin jest silny, pędy wegetatywne są grube, niezbyt liczne, liście intensywnie zielone. Owoce (fot. 2) są bardzo duże, owalne, pokryte intensywnym nalotem woskowym, cenione w przetwórstwie.

W USA od wielu lat uprawiana jest również odmiana ’Earli Black’ o bardzo intensywnej ciemnoczerwonej, błyszczącej skórce. Ostatnio nie jest rozpowszechniana z powodu drobnych owoców (fot. 3). Na uwagę zasługuje natomiast: ’Searles’ — odmiana średnio późna, plenna, o owocach najwyżej średniej wielkości; ’Howes’ — odmiana późna, średnio plenna, o owocach czerwonych, średniej wielkości (fot. 4); ’McFarlin’ — odmiana dość późna o dużych, czerwonych, błyszczących owocach.

Rozmnażanie

Cechą charakterystyczną żurawiny jest łatwość wytwarzania korzeni na każdej części pędów po zetknięciu się ich z wilgotnym i kwaśnym podłożem (fot. 5). Wiąże się to ze środowiskiem w rejonach jej naturalnego występowania, gdzie zasiedla wysokie torfowiska powstające z mchu (aby żurawiny utrzymały się na powierzchni rosnącego mchu, wyrastają ich nowe pędy, które w górnej warstwie mchu mają bardzo dobre warunki wilgotnościowe i powietrzne,
a to sprzyja powstawaniu nowych korzeni).

Szkółkarzy może interesować metoda rozmnażania polegająca na produkcji dużej liczby pędów wegetatywnych, wycinaniu ich i sporządzaniu sadzonek. Żurawina nie zrzuca liści na zimę i najlepszym okresem do jej rozmnażania jest późna jesień, zima lub przedwiośnie, gdyż w tym czasie pędy nie rosną (fot. 6). Najpierw jednak należy założyć matecznik (fot. 7).

Matecznik. Najlepiej założyć go na osłoniętym, niepodmokłym terenie, wolnym od chwastów trwałych. Mogą to być poletka o wielkości przeznaczonej do szkółkarskich potrzeb lub zagony o szerokości około 120 cm. Gleba powinna być lekka, najlepiej bogata w próchnicę, o pH 3,0–
3,5 (KCl) lub 4,0–5,0 (H₂0). Bardzo korzystnie wpływa na rozwój roślin nasypanie na jej powierzchnię 10–15-centymetrowej warstwy kwaśnego torfu. Rośliny należy posadzić w rozstawie 50 x 50 cm, a nawet 50 x 80 cm. Tak luźne sadzenie sprzyja tworzeniu się dużej liczby długich pędów wegetatywnych, które już jesienią pierwszego roku po posadzeniu wytworzą wiele pędów przydatnych na sadzonki (fot. 8).

Pielęgnacja matecznej plantacji polega na niszczeniu chwastów, podlewaniu — najlepiej wodą z dodatkiem Insolu pH — bardzo umiarkowanym nawożeniu siarczanem amonowym w dwóch, najwyżej trzech terminach, jednak nie później niż w ostatnich dniach lipca. Zależnie od żyzności podłoża, zaleca się zastosowanie 60–80 kg N/ha, czyli 60–80 dkg N/100 m², to jest 4,0 kg siarczanu amonowego na 100 m². Nawożąc w trzech terminach należy jednorazowo podać po około 1,5 kg siarczanu amonowego na 100 m². Żurawina jest rośliną o małych wymaganiach pokarmowych, dlatego nawet w mateczniku nie wymaga obfitego nawożenia. Gdy stosuje się torf wysoki, wskazane jest dodatkowe nawożenie potasowe w postaci siarczanu potasu, w jednorazowej dawce 100–120 dkg/100 cm² podczas pierwszego nawożenia azotowego. Należy pamiętać, by nawożenie rozpocząć, gdy rośliny zaczną już rosnąć, to jest po upływie 3–4 tygodni od posadzenia.

Sadzonkowanie. Najlepszym jego terminem jest koniec zimy i przedwiośnie (w szklarniach oraz tunelach foliowych). Sadzonki sporządza się z pędów przechowywanych w chłodnym pomieszczeniu, w wilgotnym mchu. Na zagonach na otwartym terenie sadzonkuje się na przedwiośniu, gdy podłoże jest już rozmarznięte. Najlepiej nadają się na sadzonki długie pędy, chociaż można wykorzystywać i krótkie pędy owoconośne.
W tym ostatnim przypadku wierzchołkowe sadzonki w korzystnych warunkach mogą wydać owoce i długie pędy. Powstałe owoce będą jednak osłabiały wzrost młodych roślin.

Pędy należy pociąć na 5–6-cm odcinki i tak je umieszczać w podłożu, by pąki znajdujące się w kątach liści stanowiły górną część tych sadzonek. Nie przestrzegając tego wymogu, a kierując się tylko ułożeniem liści, łatwo się pomylić i sadzonkować „do góry nogami”. Przed umieszczeniem sadzonek w podłożu należy w dolnej ich części (na długości około 3–4 cm oberwać liście i pozostawić tylko te, które pozostaną nad powierzchnią podłoża — fot. 9).

Sadzonki można ukorzeniać na zagonach polowych, w rozstawie 4 x 5–6 cm, a nawet większej. Zależy ona od tego, czy sadzonki na zagonach pozostaną przez cały rok do czasu sprzedaży gotowych roślin, czy po ukorzenieniu będą przesadzone do doniczek. Dla szybszego wytworzenia się korzeni i silniejszego wzrostu można nad zagonami rozstawić małe tunele z folii.

Do rozmnażania żurawiny można wykorzystywać zimne lub ogrzewane tunele foliowe albo szklarnie, w których sadzonki można ukorzeniać na zagonach (podobnie postępuje się podczas rozmnażania np. borówki wysokiej). Można też sadzonkować odcinki pędów żurawiny bezpośrednio do doniczek, w których pozostaną do czasu ich posadzenia na plantacji (fot. 10). Mając dużą liczbę pędów można sadzić do doniczki 3 sadzonki, gdyż wtedy szybciej uzyska się dobre do sprzedaży rośliny. Jeśli będzie zapotrzebowanie na owocujące rośliny produkowane w dużych pojemnikach, wówczas do jednego naczynia należy posadzić 3–5 roślin i pielęgnować je tak, by nie tworzyły wiele pędów wegetatywnych, ale pędy owoconośne. Uzyskuje się to przez bardzo umiarkowane nawożenie i podlewanie. Wszystkie długie pędy można wycinać i przeznaczać na nowe sadzonki.

Przy rozmnażaniu żurawiny nie ma potrzeby stosowania substancji wzrostowych stymulujących tworzenie się korzeni. Wystarczy zaopatrzyć się w torf o pH 3,0–4,0 (w KCl), dostarczać w miarę potrzeby odpowiedniej ilości wody, a po ukorzenieniu się sadzonek bardzo słabo nawozić rośliny azotem — około 50 dag siarczanu amonowego na 100 m², w trzech dawkach dzielonych. Podłoże nie może być zbyt wilgotne, gdyż żurawina nie znosi nadmiaru wody w okresie wegetacji. Jednocześnie toleruje taki nadmiar w okresie spoczynku zimowego.

Zagony lub doniczki z ukorzenionymi sadzonkami żurawiny należy zabezpieczyć przed wahaniami temperatury zimą. Jest to szczególnie ważne, gdy przetrzymuje się je w zimnej szklarni lub tunelu foliowym. Nagrzewanie się tych pomieszczeń podczas słonecznych dni może spowodować przerwanie zimowego spoczynku roślin i przyczynić się do ich przemarzania podczas kolejnych spadków temperatury.

Autor: Doc. dr hab. Kazimierz Smolarz