Niemalejąca popularność lawendy sprawia, że dla wielu gospodarstw jej produkcja ma duży udział w ofercie. Uprawa lawendy i jej pielęgnacja to temat, którym interesują się też osoby zajmujący się nią hobbistycznie. Zagadnienie to przybliża dr inż. Adam Marosz z Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Skierniewicach. W odrębnym artykule opisał najbardziej wartościowe odmiany lawendy wąskolistnej dostępne na polskim rynku.
Uprawa lawendy
Lawendę produkuje się pod osłonami (szklarnie i tunele foliowe) oraz na kontenerowni. Rośliny handlowe oferowane w mniejszych pojemnikach (0,6–1,5-litrowych) uzyskuje się w ciągu jednego sezonu uprawowego (rozpoczynając uprawę od gotowego materiału wyjściowego – ukorzenionej sadzonki lub siewki). Produkcja większych okazów (w pojemnikach C2–C3) trwa co najmniej dwa sezony.
Cykl uprawy uwarunkowany jest poziomem technicznym danego gospodarstwa oraz wielkością produkcji. W tych oferujących większe ilości lawendy wiele podstawowych czynności jest zmechanizowanych (sadzenie, nawożenie, rozstawa roślin na kontenerowni). Wczesną wiosną (koniec marca – kwiecień) sadzi się ukorzenione w poprzednim roku sadzonki do doniczek.
Podłoże
Podłoże powinno być przepuszczalne, o luźnej strukturze i odczynie obojętnym do lekko zasadowego. Może się ono składać z odkwaszonego torfu wysokiego (60%), włókna drzewnego (30%) i zmielonej, przekompostowanej kory sosnowej lub płukanego piasku (10%). W wypadku braku włókna drzewnego torf wysoki może stanowić nawet 80% objętości podłoża, kora sosnowa – do 10% (lub zamiennie płukany piasek i perlit), a pozostałe 10% – ziemia gliniasta lub torf niski.
Przygotowując podłoże we własnym zakresie, należy od razu, w trakcie mieszania komponentów, dodać nawozy mineralne – dawkę startową nawozu PG MIX (1 kg/m3) i pozostałe, najlepiej o kontrolowanym uwalnianiu składników pokarmowych przez sześć miesięcy (około 3–3,5 kg/m3).
Nawożenie lawendy
Metoda nawożenia ma bardzo duży wpływ na wzrost i kwitnienie lawendy.
W doświadczeniu Matysiak i Nogowskiej (2016, Horticultural Science vol. 43) ukorzenione sadzonki odmiany ‘Dwarf Blue’ posadzono w maju do doniczek (o pojemności 0,8 l) i uprawiano do końca sezonu.
>Zastosowanie nawozów o spowolnionym działaniu w dawce rekomendowanej (3 g/l podłoża) oraz w dawce o połowę mniejszej (1,5 g/l) i o połowę większej (4,5 g/l podłoża) porównano do nawożenia tradycyjnego nawozami o szybkim działaniu.
Świeża masa części nadziemnej, jakość roślin, ich średnica i liczba kwiatostanów na roślinie były wyższe w wypadku trzech różnych nawozów o kontrolowanym uwalnianiu składników w dawce 3 g/l i 4,5 g/l podłoża, w porównaniu do nawożenia tradycyjnego, mimo częstego i regularnego dawkowania składników pokarmowych.
Uprawa lawendy z obniżoną o połowę dawką nawozów o kontrolowanym uwalnianiu składników również dała dobre rezultaty (jeśli wziąć pod uwagę średnicę krzewinek i liczbę kwiatostanów), z wyjątkiem jednego z nawozów (spośród trzech porównywanych, który w najniższej dawce wpłynął na uzyskanie podobnej liczby kwiatostanów jak u roślin nawożonych nawozami szybko działającymi.
>Ocena jakości roślin w skali bonitacyjnej lawendy, której dostarczano nawóz (niezależnie od producenta) w dawce 1,5 g/l, nie różniła się jednak od tej przyznanej roślinom kontrolnym. Dlatego mając na uwadze jak najlepsze uzyskanie okazów handlowych, z odpowiednią liczbą kwiatostanów, powinno się stosować nawóz w dawce 3–4,5 g/l podłoża.
Produkcja jedno- i dwusezonowa
Sadzonki po posadzeniu do pojemników należy przyciąć i ustawić na zagonach produkcyjnych w szklarni, tunelu lub na zewnątrz na kontenerowni, pod drobnokroplistym zraszaniem. Latem dobrze rozkrzewione i kwitnące rośliny można już kierować do sprzedaży.
W wypadku produkcji przez dwa sezony i oferowania roślin w większych pojemnikach (C2–C3) w pierwszym roku najpierw przygotowuje się „młodzież” w doniczkach P9. Schemat uprawy lawendy jest podobny do tego dla roślin produkowanych w mniejszych pojemnikach. Latem, w końcowej fazie kwitnienia rośliny usuwa się kwiatostany i przycina wierzchołki pędów.
Wiosną następnego roku lawendę przesadza się do docelowych pojemników uprawowych. Zanim rośliny zostaną ustawione na zagonach, powinny być nisko przycięte.
Należy też pamiętać o odpowiedniej rozstawie doniczek, co zapewni uzyskanie kwitnących okazów o ładnym pokroju. Bezpośrednio po przesadzeniu można ustawić lawendy gęsto, doniczka przy doniczce, i dopiero później rozstawić je, należy to jednak zrobić, zanim rośliny zaczną się ze sobą stykać pędami i liśćmi, aby nie dopuścić do deformacji pokroju.
>Mała rozstawa, w połączeniu z wysoką wilgotnością powietrza pod osłonami, sprzyja rozwojowi sprawców szarej pleśni, fytoftorozy i zamierania pędów, a to pociągnie za sobą dużo większe koszty niż zyski z oszczędności miejsca w szklarni.
W wypadku uprawy lawendy na zewnątrz, rośliny od razu ustawia się w odpowiedniej rozstawie. Powinna ona być dopasowana do siły wzrostu danej odmiany. Odmiany słabiej rosnące i bardziej kompaktowe (np. ‘Compacta’, ‘Dwarf Blue’, ‘Hidcote’, ‘Rosea’, Sentivia® Early Blue, ‘Thumbelina Leigh’PBR) mogą być ustawiane w mniejszej rozstawie, z zachowaniem odstępu minimum 3–5 cm między krawędziami doniczek.
W wypadku tych silniej rosnących (np. ‘Aromatico Blue’, ‘Hidcote Giant’, ‘Munstead Blue Strain’) odstęp powinien wynosić 5–7 cm.
Formy najsilniej rosnące powinny mieć jeszcze więcej przestrzeni, minimum 8–9 cm między krawędziami pojemników (np. ‘Grappenhall’, ‘Munstead’).
Uprawa lawendy – zagrożenia
Uprawa lawendy jest dość łatwa pod warunkiem przestrzegania reżimu fitosanitarnego, głównie nadmiernego zagęszczenia roślin powodującego rozwój szarej pleśni. Brązowieją wtedy dolne liście, patogen stopniowo zaczyna także porażać pędy zielne, zamiera wtedy część rośliny, co powoduje deformację pokroju.
Wyjątkowo groźna i mylona z objawami szarej pleśni jest również fytoftoroza, początkowo powodująca więdnięcie i brązowienie pojedynczych pędów, u których podstawy rozwija się zgnilizna. W tym wypadku należy unikać wykorzystywania do ukorzeniania sadzonek nieodkażonych podłoży, multiplatów, doniczek.
Rośliny porażone powinny być szybko usuwane z zagonów. Profilaktycznie trzeba zachować odpowiednią rozstawę doniczek i wietrzyć osłony, gdyż choroba wyjątkowo szybko rozwija się przy wysokiej wilgotności względnej powietrza i wysokiej temperaturze (24–28°C). W trakcie uprawy rośliny profilaktycznie można opryskiwać dostępnymi biopreparatami i stymulatorami odporności (np. Biochikol 020 PC, Bioczos, Biosept Active).
Rozmnażanie lawendy z siewu
Lawendę można rozmnażać z siewu i wegetatywnie, zależnie od odmiany.
>Pierwszy sposób odgrywa znaczącą rolę w hodowli i selekcji nowych odmian, a także w wypadku rozmnażania odmian z linii hodowlanych, których nasiona uzyskuje się z odpowiednich upraw izolowanych przestrzennie, np. ‘Munstead Blue Strain’, ‘Hidcote Dark Blue’.
>W innym razie metoda ta nie ma znaczenia, uzyskane bowiem w ten sposób rośliny nie powtarzają dobrze cech odmianowych, charakteryzują się dużą zmiennością pokroju i odcieni barwy kwiatów.
Nasiona należy wysiewać wczesną wiosną pod osłonami do skrzynek lub bezpośrednio do komórek multiplatów. Siewki – pikować lub przesadzać w maju do małych doniczek (0,6 l) i uprawiać do końca sezonu. Pierwsze zimowanie takich roślin powinno odbywać się pod osłonami, np. w nieogrzewanych tunelach foliowych.
Wegetatywne rozmnażanie lawendy
W praktyce szkółkarskiej lawendę wąskolistną i jej odmiany rozmnaża się wegetatywnie za pomocą sadzonek pędowych asymilujących (zielnych). Według Bartelsa (1982) ukorzeniają się one łatwo latem pod szkłem lub folią. Autor nie podaje więcej szczegółów co do terminu cięcia sadzonek, podłoża, regulatorów wzrostu.
Według Sękowskiego i innych (1990) termin pobierania sadzonek przypada wczesnym latem (w czerwcu). Na podstawie wielu rozmów ze szkółkarzami oceniam, że lawenda istotnie należy do roślin łatwo ukorzeniających się. Wymaga jednak specyficznych warunków i dlatego proces ryzogenezy nie zawsze przebiega z pełnym sukcesem.
Uprawa lawendy – pobieranie sadzonek
Niektórzy zalecają np. późniejsze pobieranie sadzonek (pod koniec lipca, w sierpniu, a nawet na początku września), tak aby pędy były dostatecznie zdrewniałe. Należy sporządzać sadzonki 2–3-węzłowe z parą liści. Temperatura powietrza w trakcie ukorzeniania powinna wynosić 20–24°C.
Czynnikiem gwarantującym sukces jest niedopuszczenie do zalania podłoża.
W takich warunkach dochodzi do zagniwania podstawy sadzonki, która już się nie ukorzeni.
Prowadzi to ponadto do szybkiego rozwoju różnych patogenów, głównie z rodzajów Botrytis, Rhizoctonia i Pythium, powodujących następnie zamieranie całych sadzonek. Najpierw brązowieje podstawa rośliny umieszczona w podłożu i objawy są jeszcze niewidoczne, ponieważ górna część sadzonki wygląda dobrze. W wypadku silnego porażenia zakażenie obejmuje cały pęd i liście. Dlatego po umieszczeniu sadzonek w mnożarce profilaktycznie warto opryskać je 2–3-krotnie co 7–14 dni dostępnymi biopreparatami lub stymulatorami odporności.
Sadzonki lawendy są także wrażliwe na szarą pleśń. Nie zawsze więc dobrze ukorzeniają się w ściśle kontrolowanych warunkach, szczególnie pod zamgławianiem. Choć zdania na ten temat są mocno podzielone.
W wypadku systemu zamgławiania stosowanego w mnożarkach ważne są odpowiedni dobór podłoża i jego sterylność. Wright i Brooks (2006), stosując zamgławianie przez 5 sekund co 20 minut dla przepuszczalnych podłoży, uzyskali 92% ukorzenionych sadzonek w korze sosnowej i 82% w czystym, gruboziarnistym piasku, w mieszaninie torfu z perlitem w proporcji 50 : 50 ukorzeniło się zaledwie 20% sadzonek.
Czas ukorzeniania dla lawendy wynosił średnio 41 dni. Badacze ci uzyskali lepsze wyniki, sporządziwszy sadzonki wierzchołkowe, niż te ze środkowej części pędu.
Należy pamiętać, że wiele odmian lawendy jest licencjonowanych i rozmnażanie ich bez zgody hodowcy jest zabronione.
Uprawa lawendy powinna rozpocząć od zakupu gotowego materiału wyjściowego pochodzącego z wyspecjalizowanych w tym zakresie firm.
