Jakie drzewa sadzić w miastach? Długie okresy wysokiej temperatury latem i susza skłaniają do przyjrzenia się bliżej doborowi gatunków drzew w miastach. Które taksony w takich warunkach sobie radzą? Zagadnienie to było tematem wykładu Piotra Banaszczaka, kierownika Arboretum w Rogowie. Wygłosił go podczas konferencji „Ogrody na nowe czasy” zorganizowanej 23 marca 2024 r. w Warszawie przez Garden MasterClass Polska. Jeśli chcesz się dowiedzieć jakie drzewa sadzić w miastach to jest to artykuł dla Ciebie.
Warunki życia drzew w miastach
Zalety sadzenia drzew w miastach są coraz częściej podkreślane. I – biorąc pod uwagę choćby zwycięskie projekty w ramach budżetu obywatelskiego w Krakowie – dostrzegane także przez mieszkańców. Drzewa dają cień, obniżają temperaturę, zatrzymują i pochłaniają wodę opadową, filtrują powietrze z pyłów zawieszonych, pochłaniają dwutlenek węgla, redukują hałas, zdobią. Są potrzebne mieszkańcom miast, aby im się lepiej żyło.
Drzewa w miastach – zwłaszcza dużych – mają trudne warunki i nie każde będą w nich dobrze rosły i spełniały swoją funkcję. Są narażone na liczne stresy, do których zalicza się m.in. suszę glebową i atmosferyczną, emisję szkodliwych gazów i mikropyłów, małą objętość gleby dla korzeni i jej słabą jakość. Coraz częściej podkreśla się też znaczenie stresu termicznego spowodowanego wysoką temperaturą powietrza. W zwartej zabudowie miejskiej tworzą się wyspy ciepła, gdzie temperatura bywa o 8–12°C wyższa niż poza miastem.
Stresy te niekorzystnie wpływają na procesy fizjologiczne drzew rosnących w miastach, a rytmika ich wzrostu jest zakłócona. Nie każdy gatunek potrafi się oprzeć tym wszystkim niekorzystnym czynnikom.
Jakie drzewa sadzić w miastach? Gatunki znane i niedoceniane
Piotr Banaszczak podczas swojego wykładu zaprezentował wybrane gatunki drzew, które dobrze radzą sobie w warunkach miejskich. I – co ważne – nie będą raczej inwazyjne, by stanowić zagrożenie dla rodzimej flory.
Klon polny (Acer campestre)
Listę otwiera rodzimy gatunek – klon polny. To dorastające w naturze do wysokości 15 m drzewo tworzy gęstą, nieregularną koronę. Jego wzrost jest stosunkowo wolny. Gatunek ten odporny jest na suszę, zanieczyszczenie powietrza i zasolenie, co sprawia, że jest znakomitą propozycją do sadzenia w miastach.
Toleruje gleby ubogie, preferuje te alkaliczne. Bardzo dobrze znosi cięcie i sprawdza się w formie wysokich żywopłotów. Jesienią jego liście wybarwiają się na intensywnie żółto. W szkółkach dostępnych jest wiele odmian tego gatunku.
W miastach najczęściej sadzona jest odmiana ‘Elsrijk’ dorastająca do wysokości 8–12 m, o regularnej, szerokostożkowatej koronie. Warto zwrócić uwagę na nową odmianę STREET PILLARPBR (‘Ruijgrok’). Drzewo to ma naturalnie zwarty pokrój i ładną, wąską, gęstą koronę, która nie wymaga formowania. Liście tej odmiany są bardziej wydłużone w stosunku tych u gatunku. Jest ona odporna na zasolenie podłoża i suszę. Dobrym zamiennikiem odmiany ‘Elsrijk’ może też być ‘Lienco’ o zwartej, eliptycznej koronie. W polskich szkółkach dostępne jest 12 odmian klonu polnego.
Klon francuski (Acer monspessulanum)
To gęsto ugałęzione drzewo, o nieregularnym pokroju. W pierwszych latach rośnie krzaczasto, z czasem wyrasta w drzewo o wysokości 8–10 m. Wymaga formowania. Nie przebarwia się jesienią tak atrakcyjnie, jak inne klony, ale ma inne zalety. Do najważniejszych można zaliczyć jego umiejętność przystosowywania się do różnych warunków. Jest odporny na suszę. Toleruje każdy rodzaj gleb, ale nie lubi zasolenia. Dobrze znosi cięcie. Może być sadzony na żywopłoty.
Grab wschodni (Carpinus orientalis)
Drzewo to pochodzi z pogranicza Europy i Azji, gdzie osiąga wysokość 10–15 m (w Polsce osiąga mniejsze wymiary). Ma bardzo gęsty, krzaczasty pokrój. Rośnie wolno. Jest najodporniejszy na suszę i upał ze wszystkich gatunków grabu. Bardzo dobrze znosi cięcie. Toleruje ubogie gleby. Liście są najmniejsze ze wszystkich grabów, ale gęsto osadzone na pędach, błyszczące. Grab wschodni jest dobrą propozycją na wysokie żywopłoty. Sprawdzi się zwłaszcza w suchych, trudnych miejscach.
Wiązowiec południowy (Celtis australis)
To wysokie drzewo o kształtnej, jajowatej, z czasem bardziej luźnej koronie. Jest odporne na suszę, zasolenie gleby i zanieczyszczenie powietrza. Ma niskie wymagania glebowe, toleruje gleby zarówno kwaśne, jak i zasadowe. Tworzy jadalne owoce, chętnie zjadane przez ptaki. Zdaniem P. Banaszczaka, to znakomity kandydat na drzewo alejowe. Należy jednak pamiętać, że młode okazy były dotychczas wrażliwe w naszych warunkach na mróz.
Jesion mannowy (Fraxinus ornus)
To gatunek, który – zdaniem kierownika Arboretum w Rogowie, aż się prosi o wprowadzenie na tereny zieleni miejskiej. Drzewo to osiąga w naturze wysokość 8–15 m. Tworzy kulistą koronę osadzoną na prostym pniu. Jest odporne na suszę i upał. Jest mniej wrażliwy na zamieranie jesionu niż inne europejskie gatunki. W drugiej połowie maja drzewo obsypane jest dekoracyjnymi, białymi kwiatostanami. Jest to gatunek ciepłolubny, warto mu zapewnić stanowiska osłonięte przed mroźnym wiatrem. W surowe zimy młode okazy mogą marznąć, ale łatwo regenerują pędy. Wartą uwagi odmianą tego gatunku jest ‘Mecsek’ o regularnej, zwartej, kulistej koronie.
Chmielograb europejski (Ostrya carpinifolia)
Drzewo to ze względu na oryginalny wygląd i wyjątkową wytrzymałość na warunki miejskie mogłoby być śmielej sadzone w polskich miastach. Z wyglądu przypomina grab pospolity (C. betulus), natomiast jego szyszkowate owocostany – te u chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus). Dorasta do wysokości 12 – 15 m. Stosunkowo krótki pień rozgałęzia się, tworząc koronę najpierw stożkowatą, a u starszych okazów mniej lub bardziej kulistą. To gatunek w pełni odporny na suszę, miejski klimat i mróz. Ma niskie wymagania glebowe. Bardzo dobrze znosi cięcie. Może rosnąć zarówno w pełnym słońcu, jak i w cieniu.
Topola biała (Populus alba)
Drzewo to w ostatnich latach przedstawiane jest w negatywnym świetle. O topoli mówi się, że z powodu kruchych gałęzi zagraża bezpieczeństwu i życiu ludzi lub mieniu. Szybki wzrost i kruche drewno topoli to fakt, ale posadzone w odpowiednim może być cennym składnikiem miejskiego drzewostanu.
Topola biała rośnie wysoko – osiąga wysokość 25 – 35 m. Tworzy nieregularną koronę. Może rosnąć na różnych stanowiskach pod warunkiem, że są słoneczne. Znosi zanieczyszczenie powietrza i zasolenie. Jej ozdobą są pokryte od spodu srebrzystym kutnerem liście oraz kora. Wartościowa jest odmiana ‘Pyramidalis’ (syn. ‘Bolleana’) o kolumnowym pokroju oraz jej mieszaniec z gatunkiem – odmiana ‘Raket’, która ma węższą koronę niż ‘Pyramidalis’ oraz gęstszy kutner.
Dąb burgundzki (Quercus cerris)
To jedna z propozycji, która może przełamać brak tradycji sadzenia dębów w polskich miastach. Jest niższy niż nasze rodzime gatunki dębów, osiągając wysokość ok. 20–25 m. Rośnie stosunkowo szybko. Korona jest szerokojajowata. Drzewo to znosi upał, suszę, zanieczyszczenie powietrza i zasolenie gleby. Jest odporne na mączniaka prawdziwego, więc liście zdobią cały sezon. Jest zatem idealnym kandydatem na drzewo miejskie. Znosi gleby ubogie. Dobrze toleruje silne cięcie. W polskich szkółkach dostępna jest odmiana ‘Marmorata’ o żółtopstrokatych, później bielejących liściach (nie ulegają poparzeniom słonecznym) oraz ‘Argenteovariegata’ – o liściach z żółtokremowymi przebarwieniami.
Dąb węgierski (Quercus frainetto)
Drzewo to rośnie szybko osiągając w naszych warunkach klimatycznych wysokość do 20 m. Ma ładną, szeroko owalną koronę. Najładniej wygląda jako soliter w parkach. Liście są regularnie, głęboko klapowane, długie (do 18 cm). Jest odporny na suszę i mróz.
Jarząb brekinia (Sorbus torminalis)
To kolejne, zdaniem P. Banaszczaka, niesłusznie pomijane w nasadzeniach miejskich drzewo. Dorasta do wysokości 15 – 20 m i tworzy jajowatą, gęstą koronę. W młodości szybko rośnie. Atrakcyjnie wygląda w czasie kwitnienia, gdy obsypuje się białymi kwiatami. Owoce są jadalne (chętnie zjadane także przez ptaki i ssaki), Jest dość tolerancyjny w stosunku do gleby. To rodzimy, ciepłolubny, długowieczny gatunek drzewa. Jest odporny na suszę i upał.
Lipa srebrzysta (Tilia tomentosa)
W ostatnich latach widać w miastach presję na sadzenie gatunków rodzimych. Z tego powodu chętnie wybierana jest lipa drobnolistna (T. cordata). Ta jednak, zdaniem P. Banaszczaka, nie jest dobrym drzewem miejskim. Na taką opinię wpływa podatność tego drzewa na szkodniki (zwłaszcza mszyce) i choroby. Nie bez znaczenia jest jej obfite spadziowanie, co nie zawsze jest dobrze widziane przez mieszkańców. Ciekawszą propozycją do miast, według kierownika Arboretum w Rogowie, jest lipa srebrzysta (T. tomentosa). Znosi ona suszę i zanieczyszczenie powietrza najlepiej ze wszystkich lip. Ma niskie wymagania w stosunku do gleby. Zaletą jest też to, że nie jest atakowana przez mszyce i szpeciele. Jest odporna na choroby. Drzewo to, dorastające do wysokości 20–30 cm, tworzy regularną, gęstą, owalną koronę. Jego liście od spodu są srebrzyste, co nadaje mu atrakcyjny wygląd. Kwiaty są silnie i przyjemnie pachnące.
Jakie drzewa sadzić w miastach? Inne gatunki, które mogą być polecane do sadzenia
Grusza pospolita (Pyrus communis) – to długowieczny gatunek zespolony z polskim krajobrazem. Ważny biocenotycznie. Wartościowa jest zwłaszcza odmiana ‘Beech Hill’ o wąskiej, piramidalnej koronie i przebarwiających się jesienią na czerwonopomarańczowo liściach.
Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) – to jedno z najczęściej sadzonych w chińskich miastach drzew. Tworzy regularną koronę. Jest długowieczne, ma oryginalne liście, które jesienią intensywnie się przebarwiają na żółto.
Brzostownica japońska (Zelkova serrata) – ma ładny, rozłożysty pokrój i zaokrągloną koronę. Często tworzy formy wielopniowe. Dobrze znosi nasze zimy. Jesienią zachwyca przebarwiającymi się na czerwonobrązowo i pomarańczowo liśćmi. Jest odporna na chorobę wiązów.
Perełkowiec japoński (Styphnolobium japonicum) – to efektownie wyglądające drzewo o szerokiej, rozłożystej koronie. Atrakcyjne jest zwłaszcza podczas kwitnienia późnym latem i wczesną jesienią. Kwiaty są cennym pożytkiem dla pszczół. Liście podobne są do tych u robinii. Perełkowiec toleruje suszę, dobrze znosi zasolenie gleby.
Głogi (Crataegus) – a wśród nich wiele gatunków, zarówno rodzimych, jak i obcego pochodzenia. Tworzą ładne, gęste korony, są długowieczne. Zdobią kwiatami i owocami. Odgrywają ważną rolę biocenotyczną.
Nie tylko artykuł „Jakie drzewa sadzić w miastach?” traktuje o roślinach na zmieniające się warunki miejskie. Polecamy też „Rośliny na zmianę klimatu na targach IPM ESSEN 2024„, oraz „Łąka w miejsce trawnika„
