Rabaty bylinowe w miastach to coraz częstszy widok w naszych miastach. Prezentujemy tekst dr inż. Moniki Latkowskiej z Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Opisuje ona wyczerpująco ten temat, porusza nieoczywiste aspekty i prezentuje przykładowe gatunki. Zapraszamy do lektury.
Rabaty bylinowe tworzy się z bylin ogrodowych, które zastępują kwietniki sezonowe. Wynika to z dużych walorów dekoracyjnych tych roślin, ich zróżnicowanych wymagań siedliskowych, a także niskich kosztów pielęgnacji. Zakwitające w różnych porach roku byliny wnoszą do miast sezonową zmienność i urozmaicają przestrzeń miejską. Odpowiednio dobrane do stanowiska i prawidłowo pielęgnowane, pozwalają tworzyć efektowne i trwałe kompozycje. Aranżacje z bylin nie wymagają tak intensywnej pielęgnacji i dużego zużycia wody jak rośliny drzewiaste, trawniki czy kwietniki.
Jakie kryteria powinny spełniać byliny?
W kompozycjach miejskich należy wykorzystywać gatunki i odmiany bylin o dużych walorach dekoracyjnych i trwałości tego efektu, odznaczające się przy tym dużą żywotnością, długowiecznością. Byliny powinny cechować się wytrzymałością na trudne warunki atmosferyczne, odpornością na choroby i szkodniki oraz łatwością pielęgnacji.
To cechy wartościowych bylin opisane już przed laty przez Zygmunta Hellwiga w podręczniku ,,Byliny w parku i ogrodzie”. W ostatnich latach dodano do tej puli także odporność na zasolenie gleby i zanieczyszczenie powietrza, wytrzymałość na suszę i wysoką temperaturę, jak również długie okresy deszczowe.
Sadzone na miejskich rabatach byliny powinny mieć nie tylko atrakcyjne kwiaty, ale też dekoracyjne, trwałe ulistnienie, dzięki czemu są efektowne także poza okresem kwitnienia (trwałość efektu zdobniczego). Jak najbardziej pożądane są gatunki powtarzające kwitnienie, np. ostróżka ogrodowa (Delphinium ×cultorum),kocimiętka Fassena (Nepeta ×faassenii).
Rabaty bylinowe – czego unikać
Należy natomiast unikać sadzenia gatunków, które po kwitnieniu zapadają w stan spoczynku, zwłaszcza w większych skupiskach (wyjątkiem są rośliny „cebulowe”).
Byliny powinny być żywotne i dość szybko się rozrastać, dając szybki efekt dekoracyjny bez konieczności użycia dużej ilości materiału roślinnego. Pożądane są zwłaszcza gatunki o zwartym, gęstym pokroju, bujnie ulistnione, dzięki czemu mogą hamować rozwój chwastów i eliminować konieczność częstego pielenia. Rośliny powinny też dobrze znosić konkurencję ze strony innych gatunków rosnących w kompozycji, nie dając się im zdominować i ,,zagłuszyć”. Cenne są też rośliny, które szybko regenerują się po ewentualnym zniszczeniu, spowodowanym przez ludzi i psy, a także silny wiatr, ulewny deszcz czy grad.
Gatunki długowieczne
Ponieważ byliny mają długo rosnąć na jednym stanowisku, warto sięgać po gatunki długowieczne. Należą do nich m.in.
- liliowce (Hemerocallis)
- funkie (Hosta)
- bergenie (Bergenia)
- dyptam jesionolistny (Dictamnus albus)
- rudbekia błyskotliwa (Rudbeckia fulgida)
- tawułka Arendsa (Astilbe ×arendsii).
Rośliny te rosną bujnie i obficie kwitną przez kilkanaście lat, bez potrzeby „odmładzania” ich przez podział i przesadzania. Sadząc gatunki i odmiany z grupy bylin krótkowiecznych, jak np.
- pysznogłówka (Monarda)
- orlik (Aquilegia)
- farbownik (Anchusa)
- naparstnica (Digitalis)
W ich przypadku należy liczyć się z koniecznością zakupu nowych roślin i uzupełnienia kompozycji już po paru latach.
Strefa klimatyczna ma znaczenie
Spośród bogactwa gatunków i odmian bylin do uprawy w miastach należy wybierać te pochodzące z naszej strefy klimatycznej, czyli klimatu umiarkowanego, dobrze znoszące niską temperaturę zimą i niewymagające zabezpieczania przed mrozem, ale także radzące sobie dobrze z coraz częstszą letnią suszą. Powinny też dobrze radzić sobie w okresach silnych opadów.
Do uprawy w miastach należy wybierać gatunki i odmiany, które nie są atakowane przez choroby (mączniak prawdziwy, szara pleśń) i szkodniki (mszyce, przędziorki, ślimaki). Osłabiają one kondycję roślin, hamują ich wzrost i obniżają walory dekoracyjne kompozycji. Byliny powinny mieć ponadto niezbyt duże wymagania pielęgnacyjne, co zapewni niskie koszty ich utrzymania. Dobrze też, by nie miały szczególnych wymagań glebowych i rosły dobrze na przeciętnej, miejskiej glebie oraz były odporne na zasolenie gleby, stanowiące duży problem w miastach, gdzie zimą stosowana jest sól drogowa w dużych ilościach.
Na terenach zieleni miejskiej pielęgnacja roślin musi być ekonomiczna, by koszty ich utrzymania nie były zbyt wysokie. Siłą rzeczy nie jest więc tak częsta jak w prywatnych ogrodach. Dlatego też w zieleni miejskiej najlepiej sadzić byliny o małych wymaganiach uprawowych, które nie wymagają zbyt intensywnej pielęgnacji, a zwłaszcza częstego podlewania.
Lepiej sięgać po sprawdzone, łatwe w uprawie gatunki, wyprodukowane w polskich szkółkach, niż wymagające „nowinki” i „rarytasy”.
Warto też pamiętać, że często nowe odmiany znanych gatunków charakteryzują się mniejszą żywotnością i zanikają już po kilku sezonach, co należy mieć na uwadze, planując kompozycje roślinne. W byliny należy zaopatrywać się w godnych zaufania miejscach, oferujących towar wysokiej jakości: renomowanych szkółkach i centrach ogrodniczych.
Dobór roślin na rabaty bylinowe
Byliny ogrodowe najczęściej wykorzystuje się do tworzenia klasycznych wielogatunkowych rabat, na których sadzi się gatunki o różnych porach kwitnienia i zróżnicowanym pokroju. Coraz częściej zastępują one popularne do niedawna kwietniki miejskie, które są zdecydowanie bardziej kosztowne zarówno na etapie zakładania, jak i w utrzymaniu.
Byliny bywają też łączone z drzewami lub krzewami na mieszanych rabatach. Coraz częściej w miastach możemy oglądać tzw. rabaty hybrydowe, na których bylinom (stanowiącym ponad 60% roślin) towarzyszą dosadzane co roku rośliny sezonowe: dwuletnie i jednoroczne. Kompozycje takie są atrakcyjne także poza okresem kwitnienia rosnących tam bylin – od wczesnej wiosny do jesieni.
Wybierając byliny do kompozycji miejskich, nie można kierować się tylko ich walorami dekoracyjnymi. Należy uwzględniać także ich wymagania siedliskowe: świetlne, wodne, glebowe. Podstawa sukcesu to „właściwa roślina na właściwym miejscu”, czyli odpowiedni dobór roślin do stanowiska. Zapewni on ich bujny wzrost i kwitnienie, a także dobrą kondycję, warunkującą ich większą odporność na choroby i szkodniki oraz wytrzymałość na niesprzyjające warunki (susza, wysokie temperatury, silne opady). Ponadto rośliny dobrze dobrane do stanowiska wymagają praktycznie tylko minimalnej pielęgnacji.
Byliny ozdobne to rośliny o bardzo zróżnicowanych wymaganiach siedliskowych i uprawowych, ponieważ pochodzą z różnorodnych siedlisk i warunków klimatycznych. W miejscach naturalnego występowania rosną na różnych typach gleb, w różnych warunkach świetlnych, wodnych i termicznych. Dzięki temu spośród nich można wybrać gatunki pasujące do niemal każdych warunków siedliskowych, jakie można napotkać w zieleni miejskiej.
Rabaty bylinowe na słoneczne stanowiska
Rabaty bylinowe tworzone są zwykle na otwartych, słonecznych stanowiskach. Doskonałe warunki do uprawy znajdą tam światłolubne gatunki, jak:
- jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea)
- kocimiętka Faassena
- krwawnik wiązówkowaty (Achillea filipendulina)
- liatra kłosowa (Liatris spicata)
- łubin trwały (Lupinus polyphyllus)
- ostróżka ogrodowa
- przegorzan pospolity (Echinops ritro)
- szałwia omszona (Salvia nemorosa)
- perowskia łobodolistna (Perovskia atriplicifolia)
- astry (Aster)
- światłolubne trawy ozdobne.
Stanowiska półcieniste
Rośliny te dobrze radzą sobie z okresową suszą, co jest ich dodatkowym atutem. Na stanowiskach półcienistych, w sąsiedztwie drzew i krzewów lub przy budynkach można sadzić rośliny o mniejszych wymaganiach świetlnych:
- tawułki (Astilbe)
- rodgersje (Rodgersia)
- bergenie
- brunerę wielkolistną (Brunnera macrophylla)
- pluskwice (Actaea)
- funkie
- bodziszki (Geranium)
- języczki (Ligularia)
- paprocie.
Do zieleni miejskiej należy wybierać byliny ogrodowe, które nie mają wysokich wymagań glebowych i dobrze rosną na przeciętnie zasobnej glebie, o odczynie zbliżonym do obojętnego. Te wymogi spełnia zdecydowana większość uprawianych u nas gatunków, ale dla nich także jak najbardziej wskazana jest uprawa w żyznej, dobrze utrzymującej wilgoć i przepuszczalnej ziemi.
Planując rabatę, kierujemy się oczywiście także walorami dekoracyjnymi bylin, o których decydują ich barwne kwiaty, dekoracyjne ulistnienie oraz zróżnicowany pokrój. Cechy te pozwalają na tworzenie z bylin atrakcyjnych, dynamicznych kompozycji, urozmaicających zieleń miejską.
Rośliny te kwitną w różnych porach roku, dzięki czemu mogą ożywiać przestrzeń miejską swoimi kwiatami przez cały sezon i wprowadzać do niej element sezonowej zmienności. Na miejskich rabatach dobrze jest łączyć ze sobą byliny o różnych porach kwitnienia.
Poszczególne gatunki bylin różnią się nie tylko kolorem, ale też kształtem i wielkością kwiatów (lub kwiatostanów), co warto wykorzystać, tworząc rabaty bylinowe. W kompozycjach warto łączyć gatunki o okazałych, zaokrąglonych kwiatach lub kwiatostanach z roślinami tworzącymi wysmukłe kwiatostany. Nie powinno też w nich zabraknąć gatunków o delikatnych kwiatostanach, które dodadzą rabatom lekkości i zwiewności.
Byliny o dekoracyjnych liściach
Ważną grupę bylin stanowią gatunki, których głównym atutem jest dekoracyjne, trwałe ulistnienie. Zapewniają one atrakcyjność rabaty, gdy nie ma na niej zbyt wielu kwitnących roślin. Ich liście mają różne kształty i wymiary, a także barwę – mogą być nie tylko w odcieniach zieleni czy pstre, ale także srebrnoszare, bordowe, limonkowe.
Byliny różnią się też pokrojem i wielkością. Są wśród nich gatunki wzniesione i wysmukłe lub rozkrzewione (kępiaste lub rozpierzchłe), a także płożące się. Warto wykorzystać tę różnorodność form i rozmiarów, by stworzyć urozmaicone, dynamiczne kompozycje roślinne. Byliny dobrze jest pozostawić na rabatach na zimę bez przycinania pędów, co pozwoli wyeksponować ich pokrój i kształty suchych kwiatostanów.
