Istnieją już wiązy odporne na holenderską chorobę wiązu. Wiązy (Ulmus) przez lata były chętnie wykorzystywanymi drzewami do sadzenia przy drogach i w miastach. Do czasu, kiedy swoje żniwo zaczęła zbierać holenderska choroba wiązu. Od kilkudziesięciu lat hodowcy pracują nad uzyskaniem odmian odpornych na tę chorobę wiązek naczyniowych, powodującą stopniowe zamieranie drzew. Poznajmy obiecujące odmiany dla miast i nie tylko.
Holenderska choroba wiązu
Jej sprawcą jest grzyb – najczęściej Ophiostoma ulmi i jego bardziej agresywny szczep Ophiostoma novo-ulmi. Atakuje on wiązki przewodzące drzew. Holenderska choroba wiązu może mieć przebieg dynamiczny lub bardzo powolny. Ostatnio częściej obserwuje się tę przewlekłą wersję. Objawy to więdnięcie i przedwczesne opadanie liści, zamieranie gałęzi, a w efekcie końcowym – całego drzewa. Jeśli mamy do czynienia z gwałtownym przebiegiem choroby, drzewo może przepaść w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego. W wersji spowolnionej – każdego sezonu zamiera część gałęzi i konarów w koronie. Skutek niestety jest ten sam – śmierć drzewa. Tyle, że rozciągnięty w czasie. Zarodniki grzyba przenoszone są przez owady żerujące na wiązach tj. dwa gatunki chrząszczy: ogłodka właściwego (Scolytus scolytus) i ogłodka wielorzędowego (S. multistriatus).
Czy hodowcy przyjdą z pomocą?
Prace hodowlane nad otrzymaniem odmian odpornych na holenderską chorobę wiązów prowadzone są już od lat 60. ub.w. Większe ośrodki naukowe, które się w to zaangażowały to m.in. Uniwersytet Wisconsin w USA, instytut badawczy „De Dorschkamp” w Holandii, Narodowy Instytut Badań Agronomicznych INRA we Francji oraz Instytut Ochrony Roślin we Włoszech.
Czy są odmiany odporne na holenderską chorobę wiązu? Całkowicie odpornych na grzyb Ophiostoma ulmi odmian wiązów nie ma. Są jednak wysoce tolerancyjne, które już z powodzeniem wykorzystuje się w miastach zachodniej Europy. Najbardziej obiecujące są odmiany mieszańcowe.
Wiązy odporne na holenderską chorobę wiązu. Odmiany amerykańskie
Grupa Resista®
‘Rebona’PBR tworzy zamkniętą, szerokostożkowatą, luźną koronę. Drzewo to osiąga wysokość 20 – 25 m. Ze względu na szybki wzrost zaleca się formowanie drzewa, zwłaszcza w młodym wieku. Szarobrązowa kora na pniu z czasem staje się nieregularnie bruzdowana, z brązowoczerwonymi przebarwieniami. Liście są ciemniejsze i nieco mniejsze niż u odmiany ‘New Horizon’TM, błyszczące, owalne. Jesienią stają się żółte. Rośnie na każdej glebie. Tolerancyjna wobec zasolenia podłoża i wysoce tolerancyjna wobec holenderskiej choroby wiązu. Nadaje się do sadzenia w miastach jako drzewo alejowe.
‘Rebella’PBR to mniejsze lub średniej wielkości drzewo. Jego wierzchołek lekko się wygina tworząc delikatną, luźną koronę z małymi i wąskimi liśćmi. Jesienią liście przebarwiają się na czerwonopomarańczowo. Kora jest srebrzystozielona do około szóstego roku życia drzewa, potem przebarwia się na czerwonobrązowo. Tolerancyjna wobec zasolenia gleby. Bardzo wysoko tolerancyjna wobec holenderskiej choroby wiązu. Polecana do sadzenia w miastach – wzdłuż ulic, w parkach, a także do ogrodów przydomowych.
‘New Horizon’PBR to szybko rosnące drzewo średniej wielkości. Korona jest gęsta, owalna lub stożkowata, szybko się zagęszcza. Zdrowe liście nadają drzewu estetycznego wyglądu. Kora jest jasnobrązowa, z wiekiem lekko czerwonawa. Odmiana ta polecana jest do miast. Sprawdzi się posadzona wzdłuż ulic, ze względu na zwarty pokrój i tolerancję wobec zasolenia gleby. Jest odporna na wiatr, mróz. Niewybredna wobec rodzaju gleby. Bardzo wysoka odporność wobec holenderskiej choroby wiązów.
Odmiany ‘Rebona’PBR, ’Rebella’PBR, ‘New Horizon’PBR i opisana niżej ‘Fiorente’PBR tworzą grupę Resista®. Są one zarejestrowane i chronione wyłącznym prawem hodowcy na terenie Unii Europejskiej. Przedstawicielem hodowcy w Europie jest Eisele GmbH &Co z Darmstadt.
Pozostałe odmiany amerykańskie
‘Regal’PBR tworzy szerokokolumnową, ażurową koronę. Gałęzie mają tendencję do przewieszania się na końcach. Niewybredna wobec gleby. Tolerancyjna wobec zasolenia gleby, może być sadzona w miastach. Dobra tolerancja wobec holenderskiej choroby wiązu. Nadaje się na drzewo alejowe.
‘Homestead’ to szybko rosnące drzewo o gęstej, symetrycznej, szerokopiramidalnej koronie. Przewodnik wyraźny. Ciemnozielone liście przebarwiają się jesienią na żółto. Wysoka tolerancja wobec holenderskiej choroby wiązu i innych chorób grzybowych. Odporna na wiatr, znosi zanieczyszczenie powietrza w miastach. Piękne drzewo alejowe przydatne do sadzenia w miastach.
Wiązy odporne na holenderską chorobę wiązu. Odmiany holenderskie
‘Dodoens’ to odmiana wyhodowana w 1973 r. Drzewo osiąga wysokość 15 – 18 m. Od pnia odchodzą szeroko gałęzie, nadając mu szerokostożkowaty pokrój. Liście jesienią przebarwiają się na żółto. Dobra odporność na wiatr. Umiarkowanie odporna na chorobę wiązu. Dobre drzewo alejowe.
‘Lobel’ to także odmiana z 1973 r. Drzewo to początkowo ma wąską koronę, z czasem rozrasta się bardziej na szerokość. Osiąga wysokość 15 – 18 m. Liście są małe. Dobra odporność na wiatr. Umiarkowanie odporna na chorobę wiązu. Przydatna do sadzenia wzdłuż ulic.
Wiązy odporne na holenderską chorobę wiązu. Odmiany francuskie
LUTECE (’Nanguen’PBR) to mieszaniec aż sześciu odmian francuskich, jednej angielskiej i jednej chińskiej. Nazwa nawiązuje do dawnej nazwy Paryża. Drzewo to ma zwarty, wzniesiony pokrój. Osiąga wysokość 10 – 15 m. Kora gładka. Liście ciemnozielone, asymetryczne, szorstkie. Wysoce tolerancyjna wobec choroby wiązu. Rośnie w każdym rodzaju gleby.
VADA (’Wanoux’PBR) drzewo to ma pokrój wzniesiony, osiąga wysokość do 20 m. Liście są ciemnozielone, błyszczące, o długości 11 cm i szerokości 8 cm, delikatnie i regularnie ząbkowane. Rośnie w każdej, nawet bardziej wilgotnej glebie. Wysoce tolerancyjna wobec choroby wiązu.
Obie te odmiany zostały uzyskane w Holandii, ale nigdy nie zostały wprowadzone do produkcji. Dopiero francuski instytut INRA, po wieloletnich testach, kupił te odmiany, opatentował i wprowadził na rynek.
Odmiany włoskie
‘Fiorente’PBR to silnie rosnące drzewo osiągające wysokość 20 – 25 m o dużej, piramidalnej koronie. Liście mają długość 5 – 8 cm i szerokość 3 – 5 cm. Są żółtozielone, gdy się rozwijają. Jesienią przebarwiają się na żółto. Odmiana ta najpóźniej zrzuca liście ze wszystkich wiązów. Rośnie na glebach każdego rodzaju. Wysoka tolerancja na holenderską chorobę wiązu i zasolenie gleby. Sadzona w miastach wymaga formowania, ze względu na silny wzrost. Przydatna w parkach i nasadzeniach krajobrazowych.
‘Plinio’ to mieszaniec odmiany ‘Plantijn’ i wiązu syberyjskiego. Odmiana ta szybko rośnie, ma owalną koronę, osiąga wysokość 15 m. Liście nieco dłuższe niż u innych wiązów. Jesienią przebarwiają się na żółto. Dobrze rośnie na wapiennych glebach. Dobra tolerancja wobec holenderskiej choroby wiązu.
‘Morfeo’® to mieszaniec między holenderskim klonem ‘405’ (podobnym do odmiany ‘Groeneveld’) a gatunkiem Ulmus chenmoui. Rośnie stosunkowo silnie i szybko. W połowie marca pojawiają się kwiaty wabiące motyle i pszczoły. Liście jesienią przebarwiają się na brązowo, czerwono i purpurowo – całkiem inaczej niż u większości wiązów. W starszym wieku kora jest głęboko spękana. Odmiana tolerancyjna wobec gleby, nawet tych nadmiernie wilgotnych zimą. Najbardziej tolerancyjna wobec holenderskiej choroby wiązu ze wszystkich odmian uzyskanych we Włoszech.
Więcej informacji na temat wykorzystania wiązów w miastach mogą Państwo znaleźć w artykule dr. Adama Marosza w magazynie „Szkółkarstwo” 1/2023.
