Architektka krajobrazu Agnieszka Żukowska przybliża nam zielone atrakcje Szczecina. Atrakcje, które same w sobie są już dostatecznym powodem by odwiedzić to miasto o ciekawej historii. Ta zaś widoczna jest nie tylko w architekturze, ale też i zieleni. Poznajmy jak to miasto i jego zieleń kształtowały się wzajemnie. Czy nabierzemy ochoty by je odwiedzić?
W zielonym Szczecinie
Monumentalne platany na Jasnych Błoniach, Ogród Różany czy bogaty w dendrologiczne ciekawostki i oryginalne rzeźby park im. Jana Kasprowicza to tylko niektóre przykłady pięknej zieleni Szczecina. Warto ją poznać i z pewnością zobaczyć na żywo. Jest ona bowiem świadectwem nie tylko historii, burzliwych dziejów miasta, ale i znakomitej kultury ogrodniczej budowanej przez wiele pokoleń.
Historia Szczecina ma swoje początki w czasach pogańskich, kiedy to na przełomie VII i VIII wieku swoją osadę założyło słowiańskie plemię Wkrzanów w okolicach dzisiejszego Wzgórza Zamkowego. Kontrolę nad miastem sprawowali później Piastowie (Mieszko I przyłączył Pomorze Zachodnie, wraz ze Szczecinem, do państwa Polan).
Później miastem władali książęta pomorscy, także Szwedzi (po wojnie trzydziestoletniej), próbowali je zdobyć Francuzi, ale najsilniejszy wpływ na jego kształt miały Prusy i Cesarstwo Niemieckie. I to ten okres miał bezsprzecznie największe znaczenie dla rozwoju miasta. Powojenne losy miasta nie były łatwe – przejęła je Armia Czerwona. Nie bez problemów i po trudnych negocjacjach w Berlinie Szczecin został przekazany Polsce 5 lipca 1945 r.
Szczecin jest miastem bardzo zielonym – aż 41,6% jego powierzchni stanowią tereny zieleni, 23,9 % to zaś tereny pod wodami (rzeki i jeziora).
Przez miasto przepływa potężna w tym miejscu Odra. Główne, najbardziej rozpoznawalne elementy zielonej infrastruktury Szczecina pochodzą z przełomu XIX i XX wieku oraz lat 20. i 30. ub.w. Należą do nich m.in. Wały Chrobrego, Jasne Błonia, Park im. Jana Kasprowicza oraz park im. Juliusza Słowackiego.
Zielone atrakcje Szczecina – Wały Chrobrego
To miejsce jest symbolem Szczecina. Powstały na przełomie XIX i XX w. na dawnych terenach pofortecznych. Wzniesiono tu reprezentacyjne gmachy i otoczono je zielenią. Mieszczą się w nich m.in. Muzeum Narodowe, Politechnika Morska, Urząd Wojewódzki. Dziś można podziwiać tu wspaniałe, ogromne lipy rosnące przy ul. Jana z Kolna czy dęby wzdłuż ulic Zygmunta Starego i Szczerbcowej. Wały Chrobrego to także wyjątkowe tarasy widokowe na rzekę i jej drugi brzeg. W tym zabytkowy, monumentalny w typowym, ciężkim pruskim stylu. Elewację budynków, np. Politechniki Morskiej porastają ogromnych rozmiarów pnącza winobluszczu trójklapowego (Parthenocissus tricuspidata).
Jasne Błonia
To pokaźnych rozmiarów zielony plac ujęty po dwóch dłuższych bokach w ramy stworzone z dwóch alei monumentalnych platanów. Krótszy bok od południa zamyka budynek Urzędu Miasta (tzw. Zielony Ratusz), a druga strona otwarta jest na rozległy park im. Jana Kasprowicza. Platany na Jasnych Błoniach są niezwykłej urody – rozłożyste, o pięknej charakterystycznej korze i ogromnych koronach. Posadzono je w 1926 r. Jest ich obecnie 212 i wszystkie są pomnikami przyrody.
To największe i niewątpliwie najbardziej okazałe nasadzenie platanów w Polsce. Inną wspaniałą atrakcją tego miejsca są kwitnące wczesną wiosną pod platanami łany tysięcy krokusów. Tworzą spektakularne, barwne dywany – złożone głównie z odmian o fioletowych kwiatach. Są bez wątpienia znakomitą wizytówką wiosennego Szczecina. Regularnie goszczą w serwisach informacyjnych i w mediach społecznościowych tysięcy wizytujących – mieszkańców i turystów. Krokusy zresztą sadzone są również chętnie w innych miejscach Szczecina, np. na skarpach Wałów Chrobrego.
Park im. Jana Kasprowicza
Wychodząc z cienia platanów, widzimy ogromną rzeźbę usytuowaną na osi założenia. To pomnik Czynu Polaków autorstwa znanego rzeźbiarza Gustawa Zemły. Odsłonięcie rzeźby miało miejsce 1 września 1979 r. Upamiętnia ona 1000-letnią historię zmagań wielu pokoleń Polaków o swoją wolność i państwowość. Powagę przekazu dzieła podkreślają kolisty, wybrukowany granitem plac i szerokie kwietniki z roślin sezonowych i bylin, które ciągną się po obu stronach prowadzącej do pomnika alejki.
Ale to dopiero początek – swoista ,,brama” do parku Kasprowicza. To największy szczeciński park (ma powierzchnię ok. 27 ha), o wybitnych walorach krajobrazowych. Przed 1945 r. nosił nazwę Quistorp Park. Nazwa pochodzi od nazwiska fundatora Johannesa Quistorpa – przedsiębiorcy i filantropa, który podarował miastu teren z przeznaczeniem na rekreację i sfinansował budowę parku. Pierwotnie park miał powierzchnię ok. 40 ha. Miał bogaty program rekreacyjny – szeroką promenadę, ścieżki spacerowe i do jazdy konnej, liczne restauracje, plac koncertowy czy lodowisko.
Oddany do użytku w 1908 r., służył mieszkańcom i był bardzo popularny. Położony na nieregularnie pofalowanym terenie stanowi część rozległego założenia parkowo-leśnego łączącego ciągłym pasmem zieleni śródmieście Szczecina z Puszczą Wkrzańską. Właśnie to ukształtowanie i płynąca u jego skraju rzeczka Osówka. Spiętrzono ją w 1885 r., dzięki czemu stworzono jeziorko Rusałka, czynią zeń tak malownicze miejsce. Przez rzeczkę Rusałkę przerzucono mostki o ciekawej formie, a z jednego z nich widać arcyciekawy okaz sosny, która pochyla się nisko nad wodną tonią.
232 odmiany i gatunki drzew i krzewów – to robi wrażenie
Kolejnym atutem parku jest stary i bogaty gatunkowo drzewostan. Występuje tu wiele wiekowych, ciekawych i wówczas rzadkich gatunków drzew i krzewów, np:
- sosna żółta (Pinus ponderosa),
- sosna Jeffreya (P. jeffreyi),
- sośnica japońska (Sciadopitys verticillata),
- cypryśnik błotny (Taxodium distichum),
- jesion mannowy (Fraxinus ornus),
- lipa krymska (Tilia ×euchlora),
- daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii),
- choina kanadyjskie (Tsuga canadensis),
- kłęk amerykański (Gymnocladus dioica),
- grujecznik japoński (Cercidiphyllum japonicum),
- ambrowiec amerykański (Liquidambar styraciflua).
Zakład Usług Komunalnych w Szczecinie, który dba o miejską zieleń, podaje, że rosną tu gatunki i odmiany 232 drzew i krzewów. Niewątpliwie jednym z ciekawszych obiektów architektonicznych jest położony na naturalnej skarpie, tuż przy jeziorze Rusałka, Amfiteatr Letni (powstał w latach 70. ub.w.). To jeden z największych amfiteatrów w Polsce (ponad 2,7 tys. miejsc siedzących), a także największa scena w Szczecinie – o powierzchni 670 m2. Oddany po generalnym remoncie do ponownego użytku w 2022 r., jest miejscem koncertów, uroczystości, imprez i innych wydarzeń lokalnych oraz popularnym celem spacerów.
Z pewnością jest to przykład znakomitej architektury, świetnie wkomponowanej w krajobraz. Tuż przy wejściu znajduje się kolejny pomnik. Tym razem królowej twista i big beatu Heleny Majdaniec. Amfiteatr nosi jej imię. Inną bardzo ciekawą rzeźbą w parku jest znakomicie wpisująca się w przestrzeń, powstała w 1975 r., praca Władysława Hasiora pt. Płonące ptaki, ulokowana tu w 1994 r.
Różanka – kwitnąca puenta
Na samym krańcu parku czeka nas jeszcze jedna, tym razem bardzo kwitnąca atrakcja – Ogród Różany.
Dwuhektarowy Ogród Różany został założony w 1928 r. z okazji zjazdu ogrodników. Posadzono tu wówczas 8 tys. róż w blisko 100 odmianach.
II wojnę światową ogród przetrwał w stanie nienaruszonym i do lat 70. XX w. był miejscem wypoczynku szczecinian. Później, z braku funduszy i należytej pielęgnacji, popadł w ruinę. Na szczęście w latach 2006–2007 odbudowano go w stylu z lat 30. ub.w. (projekt wykonała architektka krajobrazu Małgorzata Haas-Nogal).
Posadzono tu ponownie ponad 9 tys. róż w 99 odmianach. Róże rosną na kwadratowych i prostokątnych kwaterach. Są to głównie odmiany rabatowe – wielokwiatowe i okrywowe. Wśród nich warto wymienić te świetnie wyglądające w drugiej połowie lata:
- Bonica 82,
- Snow Ballet,
- Morning Sun,
- Lavaglut,
- Alba Meidiland,
- Aspirin Rose,
oraz polskie odmiany:
- ‘Chopin’,
- ‘Merkury 2000’,
- ‘Święta Tereska’.
W ramach remontu wykonano schody, alejki oraz plac zabaw. Solidną pergolę porasta potężna glicynia (Wisteria). Najciekawszą atrakcją jest przepiękna Ptasia Fontanna z rzeźbami gęsi autorstwa Kurta Schwerdtfegera, powstała w 1935 r. (trzy głowy są oryginalne).
Na terenie różanki uwagę zwraca także cenny starodrzew z gatunkami takimi jak m.in.
- miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba),
- kasztanowiec gładki (Aesculus glabra),
- metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides),
- korkowiec amurski (Phellodendron amurense),
- grab amerykański (Carpinus caroliniana),
- różne gatunki głogów (Crataegus),
- klon kolchidzki (Acer cappadocium),
- oraz świerk serbski (Picea omorika).
Różanka jest miejscem kameralnych wydarzeń, takich jak spektakle plenerowe, spotkania autorskie czy imprezy dla dzieci. Jest też końcowym punktem turystycznej trasy pieszo-rowerowej, nazywanej Złotym Szlakiem, która rozpoczyna się przy Zamku Książąt Pomorskich i prowadzi przez promenadę w parku Kasprowicza.
Inne zielone atrakcje Szczecina
To oczywiście nie wszystko. Wśród godnych uwagi ,,zielonych” obiektów Szczecina warto zobaczyć cmentarz Centralny. Założony w latach 1899–1900 jest największym w Polsce (ponad 172 ha). Jest nie tylko ciekawą nekropolią, ale też swego rodzaju kolekcją dendrologiczną.
Rośnie tu ok. 415 taksonów – gatunków i odmian drzew oraz krzewów amerykańskich, europejskich i azjatyckich. Warto wymienić rzadkości pokaźnych rozmiarów takie jak:
- skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia),
- żółtnica pomarańczowa (Maclura pomifera),
- kielichowiec wonny (Calycanthus floridus),
- głóg ostrogowy (C. crus-galli).
Rosną tu także:
- glediczja trójcierniowa (Gleditsia triacanthos),
- bożodrzew gruczołowaty (Ailanthus altissima),
- korkowiec amurski,
- tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera),
- kasztan jadalny (Castanea sativa).
Z gatunków iglastych rosną tu:
- miłorząb dwuklapowy,
- choina kanadyjska (Tsuga canadensis),
- jodła kalifornijska (Abies concolor),
- sosna wejmutka (P. strobus),
- sosna żółta (P. ponderosa),
- świerk szydlasty (P. polita).
W 2010 r. w części cmentarza wytyczono ścieżkę botaniczną, oznaczając ciekawsze gatunki tablicami informacyjnymi. Ścieżkę i informacje do niej przygotował dr hab. Marcin Kubus (prof. ZUT), prezes Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego.
Zielone atrakcje Szczecina to też rzadkie taksony
Szczecińska zieleń to także co krok okazałe egzemplarze drzew i krzewów rzadziej spotykanych w rejonach kraju o ostrzejszym klimacie. Zobaczymy tu ogromne, kwitnące ketmie (Hibiscus) czy laurowiśnie wschodnie (Prunus laurocerasus) sadzone dobrych kilkadziesiąt lat temu. Wiosna to nie tylko krokusy – od kwietnia zaczyna się czas magnolii (Magnolia), których w zieleni Szczecina jest wyjątkowo dużo. Oprócz starych, rozłożystych drzew sadzone są nowe, ciekawe odmiany, warto zatem zajrzeć tu w kwietniu czy maju. W nowych nasadzeniach pojawiają się tak modne w ostatnich latach trawy i turzyce ozdobne. Łączone są z hortensjami bukietowymi (Hydrangea paniculata), okrywowymi różami, werbeną patagońską (Verbena bonariensis) czy innymi bylinami. Dojrzała lub wręcz wiekowa zieleń łączy się w piękną całość z nową, tworząc atrakcyjną zieloną szatę tego miasta.
