Berberys pospolity doskonale sprawdza się w miastach. Dobrze rośnie na glebach mocno zmienionych przez człowieka i w warunkach miejskich zanieczyszczeń. Przynosi też duże korzyści. Na przykład jego kolce sprawiają, że sadzony jako żywopłot może konkurować z ogrodzeniami z siatki. Wzbogaca miejską bioróżnorodność. Kwiaty dają miód pszczołom i owadom zapylającym. Owoce dokarmiają ptaki.
Do rodziny berberysowatych (Berberidaceae) należy kilka gatunków krzewów z rodzaju berberys, zarówno o liściach sezonowych, jak i zimozielonych. Większość z nich to cenne krzewy do uprawy w trudnych warunkach miejskich. Są odporne na suszę i zanieczyszczenie powietrza, szczególnie dwutlenkami węgla, siarki i azotu. Mogą rosnąć na zdegradowanych glebach antropogenicznych, często suchych, kamienistych i zanieczyszczonych gruzem, tzw. nasypem.
Berberys pospolity jest odporny na warunki klimatyczne. Bardzo dobrze przystosował się do występującej w miastach wyspy cieplnej i amplitud temperaturowych.
Berberys pospolity
W tym artykule chciałbym przybliżyć berberys pospolity i bardzo podobny do niego morfologicznie mieszaniec berberysu pospolitego i Thunberga – berberys ottawski.
Berberys pospolity to rodzimy gatunek i występuje w Polsce na terenie całego niżu i w niższych terenach górskich. W Europie rośnie w części południowej i środkowej, ponadto w Azji południowo-zachodniej.
To gęsty krzew o wysokości i szerokości około 2–3 m, o łukowato wygiętych pędach. Tworzy długopędy wyrastające z kępy, które rozgałęziają się w połowie. Pędy są szarobrązowe, czasami żółtawe, a starsze przybierają barwę szarą.
Dojrzałe pokrywają się drobno spękaną korą. W dolnej części pędów wyrastają 3- lub 5-dzielne ciernie, w górnej są one pojedyncze. Liście mają długość do 7 cm, są szerokoeliptyczne, czasami odwrotnie jajowate, zwężają się ku nasadzie, brzegiem kolczasto karbowane, osadzone są na pędach skrętolegle.
Żółte kwiaty ukazują się w połowie maja, są zebrane w grona długości 4–6 cm po 10–25 sztuk. Wydzielają nieprzyjemny, duszący zapach.
Owocem jest podłużna (do 12 mm) czerwona jagoda z dwoma nasionami. Owoce zebrane są w owocostany.
Berberys pospolity — odmiany
Berberys pospolity ma odmianę ‘Atropurpurea’ o bordowych liściach. Cechę tę przekazuje również, gdy rozmnaża się ją z siewu (otrzymuje się wtedy krzewy o bordowym ulistnieniu w 90%).
Cechą tej odmiany są również ciemniejsze i węższe owoce w porównaniu do tych u gatunku. Krzewy rosną wolniej, ale osiągają wysokość i szerokość do 3 m.
Taksonem bardzo podobnym morfologicznie do berberysu pospolitego jest berberys ottawski, który jest jego mieszańcem z berberysem Thunberga.
Krzewy rosną jak berberys pospolity, ale liście są bardziej wydłużone, a ich brzegi nie są kolczasto karbowane (czasem tylko bardzo delikatnie).
W uprawie znana jest odmiana ‘Auricoma’ o czerwonych liściach długości 3–5 cm, które są łopatkowate, całobrzegie lub czasami z 2–3 ząbkami na szczycie. Wyróżnia się szybkim wzrostem do wysokości 3 m.
Ten berberys ma przewieszające, ciemnoczerwone, spłaszczone, potrójnie rozgałęzione pędy. Kwiaty ma niewielkie, zebrane w grona po 5–12, złotożółte z widocznym czerwonym kielichem. Kwitnie obficie w połowie maja. Zawiązuje jasnoczerwone owoce, wydłużone, długości do 8 mm i średnicy 2–3 mm. Dojrzewają we wrześniu i długo pozostają na krzewie (do wiosny) lub są zjadane przez ptaki.
Jest to odmiana o nieznanym pochodzeniu, wprowadził ją do handlu Croux w Châtenay-Malabry, ale już w 1925 r. w katalogu Lemoine’a wymieniany był Berberis auricoma, o podobnie określanych liściach.
Kolejną cenną odmianą berberysu ottawskiego jest ‘Silver Miles’ o atrakcyjnych, ciemnopurpurowoczerwonych liściach z nieco srebrzystym odcieniem. Na części liści występują nieregularne i niewielkie, białe, czasami różowe, wydłużone plamy lub kreski, a pojedyncze liście czasami są zdeformowane. Dorasta do podobnej wysokości szerokości jak opisywane powyżej taksony.
Najbardziej popularna odmiana berberysu ottawskiego to ‘Superba’, która wyróżnia się intensywnie czerwonopurpurowymi liśćmi z niebieskim odcieniem. Jej pochodzenie jest nieznane. Oficjalnie w handlu pojawiła się w 1943 r., wprowadził ją Ruys w Holandii.
Berberys pospolity — wymagania i zastosowanie
Wszystkie opisywane berberysy mają niewielkie wymagania glebowe, najlepiej rosną w glebie lekkiej, przepuszczalnej, umiarkowanie wilgotnej, o odczynie od lekko kwaśnego po słabo zasadowy.
Doskonale znoszą niekorzystne warunki glebowe w miastach, szczególnie w pasach zieleni towarzyszących ciągom komunikacyjnym.
Źle rosną w ciężkich, gliniastych i mokrych glebach.
Preferują stanowisko słoneczne lub półcieniste, są wyjątkowo odporne na suszę.
Krzewy są zupełnie mrozoodporne i można je uprawiać w całej Polsce.
Nadają się do nasadzeń w wąskich i szerokich pasach drogowych w formie żywopłotów lub wolno rosnących krzewów, dzięki czemu będą oddzielać jezdnię od ciągów pieszych i rowerowych.
Mają za zadanie pochłanianie pyłów, który osadza się na pędach i liściach. Poleca się je również do sadzenia w parkach, zieleni osiedlowej i ogrodach przydomowych jako solitery lub akcenty kolorystyczne.
Produkcja berberysu pospolitego
W produkcji szkółkarskiej berberys pospolity rozmnaża się z nasion wydobytych z owoców, które zbiera się od końca września do listopada.
Wymagają 4-miesięcznej stratyfikacji.
Następnie wysiewa się je na zagony gruntowe w polu lub tunelu foliowym. Możliwy jest również wysiew nasion bezpośrednio po wydobyciu z owoców jesienią, wówczas przechodzą stratyfikację w gruncie.
Wartość handlową uzyskują po dwóch sezonach w polu lub po jednym w tunelu foliowym. W czerwcu i w lipcu odmiany berberysu ottawskiego oraz pospolitego rozmnaża się z sadzonek zielnych, które ukorzeniają się w warunkach wysokiej wilgotności powietrza. Wyprodukowanie materiału handlowego w pojemnikach trwa trzy lata, wliczając w to ukorzenianie sadzonek.
