Cis na żywopłot, to bardzo dobry pomysł. Już dawno temu nasi przodkowie dostrzegli niezwykłe wartości cisa pospolitego (Taxus baccata) – drzewa iglastego, które może nie osiągało rekordowych rozmiarów, ale właściwości techniczne jego drewna, długowieczność, zawartość trujących substancji sprawiały, że było ono różnorodnie wykorzystywane. W ostatnich kilku latach wyraźnie wzrosło zainteresowanie cisami jako roślinami ozdobnymi, znakomicie nadającymi się na żywopłoty – zarówno formowane, jak i te naturalistyczne.
Można powiedzieć, że drzewo to przeniosło się do ogrodów, parków i jest chętniej stosowane przez ogrodników i właścicieli działek, niż przez leśników. Przez Polskę przebiega rozproszona wschodnia granica naturalnego występowania cisa pospolitego. Jest to gatunek, który całkiem dobrze rośnie na wielu glebach, oprócz tych skrajnie słabych piaszczystych i nadmiernie wilgotnych.
Jest jednym z nielicznych gatunków drzewiastych, który potrafi dostosować się do pełnego cienia i może w takich warunkach przetrwać nawet setki lat. Nie zgodzę się jednak z twierdzeniem, jakoby cis był gatunkiem przeznaczonym do cienia. Wszystkie egzemplarze z pełnym dostępem do słońca zdecydowanie szybciej przyrastają i osiągają w tych warunkach optymalne rozmiary.
Ostatnie badania, przeprowadzone przez prof. dr. hab. Stanisława Gawrońskiego, wskazują na jego dużą odporność na zanieczyszczenia powietrza, a nawet zdolność do fitoremediacji.
Cis na żywopłot
Cis charakteryzuje się też niezwykłą siłą odroślową z pąków śpiących. Potrafi odrastać nawet po drastycznym, silnym cięciu. Wszystkie powyższe cechy kwalifikują to drzewo jako jedno z najlepszych do zastosowania w żywopłotach, zarówno tych regularnie ciętych, jak i naturalistycznych, sadzonych jako osłona naszej prywatności.
Główną argumentacją przeciwników używania tego gatunku jest powolny wzrost i oczywiście w wypadku wielu różnych odmian jest to prawda. Jednocześnie często słyszę zabawną opinię, że „najlepiej, gdyby żywopłot szybko wyrósł i zatrzymał swój przyrost na wysokości np. 1,80 m, bo nie chcemy sobie zasłaniać światła słonecznego”.
Takie rzeczy się nie zdarzają; jeżeli wybrana roślina iglasta rośnie szybko, to i najczęściej wysoko. Dlatego uważam, że właśnie ten gatunek jest najbardziej przydatnym do stosowania na małych, często wąskich, deweloperskich działkach, gdzie inwestor wykorzystuje powierzchnię do maksimum, aby zmieścić na niej jak najwięcej domów.
Coraz więcej widzi się tego typu osiedli. Nasadzenia na tych działkach powinny być szczególnie uważnie planowane, z wyobraźnią wybiegającą na kilkanaście lat w przyszłość, aby nie tworzyć konfliktów z sąsiadami i ponownej przebudowy naszego zielonego salonu.
Żywopłoty na takich wąskich powierzchniach powinny być zakładane z założeniem corocznego przycinania, aby utrzymać je w pewnych ryzach gabarytowych – stąd właśnie te powoli rosnące są bardziej przydatne niż szybko rosnące odmiany żywotników.
Natomiast na działkach i w parkach czy na terenach zieleni miejskiej o większej powierzchni można używać cisa jako żywopłotu naturalnie rosnącego, nawet bez przycinania, sadząc jednak krzewy w luźniejszej rozstawie, która pozwoli im swobodnie się rozrastać.
Ważny jest dobór nie tylko gatunku, lecz również odmiany.
Zaznaczam, że te opisane w artykule to tylko przykłady z licznej grupy cisów.
Cisy do tworzenia osłon i żywopłotów
Do tworzenia osłon i żywopłotów najbardziej przydatne są odmiany o wyprostowanym pokroju, z pędami skierowanymi prostopadle do góry. Aby wybrać właściwą odmianę, dopasowaną do naszych potrzeb, należy podzielić te liczne taksony na trzy grupy wymiarowe: karłowe, o średniej sile wzrostu oraz duże i szerokie. Taka swego rodzaju „rozmiarówka” jest bardzo przydatna, gdyż – jak z odzieżą – odmiany muszą pasować. W wypadku źle dobranych roślin błąd będzie widoczny dopiero po kilku lub kilkunastu latach.
Odmiany karłowe
Tę grupę cisów można przeznaczyć na niskie, cięte żywopłoty o wysokości do 1,5 m. Rosną bardzo wolno i wymagają gęstego nasadzenia w rzędzie – co 0,4–0,6 m. Należy je ciąć corocznie, aby zachowały regularny kształt. Górna część powinna być węższa od dołu.
Wśród karłowych odmian cisa pospolitego (T. baccata) przydatnych na żywopłoty warto zwrócić uwagę na:
● ‘Fastigiata Micro’ – kolumnowa, bardzo wolno rosnąca odmiana, która po 10 latach uzyskuje wysokość 0,8–1,0 m, przy czym w starszym wieku trochę przyspiesza i przyrasta nawet 15 cm rocznie. Pokrój ma wąski, a igły również są drobniejsze, o długości 1,5–1,8 cm. Czasami pojawiają się pędy rewersyjne (z wyraźnie dłuższymi igłami), które należy wycinać, aby zachować czystość odmiany.
● ‘Moderato’ – najwęższa ze znanych odmian kolumnowych, przy wysokości 2 m uzyskuje szerokość 20–25 cm. Rośnie trochę szybciej i w wieku 10 lat osiąga wysokość do 1,5 m. Igły są drobne, o długości 1–2 cm. Idealnie nadaje się do wykorzystania na obecnie coraz częstszych wąskich działkach szeregowych domów. Wyhodowana w Niemczech przez Buchtmanna w 1992 r. W Polsce nieznana i nieprodukowana.
● ‘White Pillar’ – odmiana o intensywnym, jasnożółtym kolorze. Pokrój jest nieregularny, kolumnowy, dość luźny. Igły o długości do 2 cm, z wyraźnym, żółtobiałym marginesem zewnętrznym. Odmiana zimą zmienia barwę i w niskich temperaturach staje się ciemniejsza (brązowieje). Raczej z przeznaczeniem na żywopłoty cięte.
Cis pośredni
Wartościowymi do tego zastosowania odmianami cisa pośredniego (T. x media) są:
● ‘Krzysztof’ – męska, kolumnowa, gęsta odmiana polskiej hodowli, która w wieku 10 lat uzyskuje wysokość 1,0–1,2 m. Igły są żółto obrzeżone (na stanowisku słonecznym), dzięki czemu cis ten jest bardzo dekoracyjny. Jego hodowcą jest Bolesław Wituszycki (1912–1991), a nazwa odmiany pochodzi od imienia jego najstarszego syna. Dość rzadko produkowana, a warta upowszechnienia.
● ‘Bolesław Sękowski’ – jedna z polskich odmian kolumnowych, ma gęsty pokrój, a przyrost roczny na wysokość to około 10–15 cm. Igły są żółto-zielone. Odmiana wyselekcjonowana w szkółce Kurowscy, rzadko spotykana w produkcji
● ‘Wojtek’ – to kolejny polski mieszaniec, który w grupie karłowych rośnie najszybciej (do 20 cm rocznie), osiągając wysokość do 2,5–3,5 m. Ma pokrój wąskokolumnowy, igły są ciemnozielone. Bardzo popularna odmiana, wyhodowana przez Włodzimierza Senetę i wprowadzona do produkcji i handlu w latach 70. ub.w. przez Jana Grąbczewskiego.
Odmiany o średniej sile wzrostu
Cisy te przyrastają trochę szybciej i mogą być stosowane na szersze żywopłoty cięte (do 0,8 m u podstawy). Rośliny sadzi się w rzędzie co 0,5–0,8 m. Docelowa wysokość żywopłotów z wykorzystaniem takich odmian może wynosić 2–3 m. Konieczne jest minimum jedno cięcie w roku – wiosną. W tej grupie zwróciłbym uwagę zwłaszcza na odmiany cisa pospolitego:
● ‘Aureomarginata’ – bardzo ładna, intensywnie żółta odmiana kolumnowa o wąskim pokroju, która osiąga wysokość do 3 m i szerokość do 0,6 m. Pędy skierowane są pionowo do góry. Dość rzadko spotykana w produkcji. Pochodzenie nieznane, trochę zagadkowe.
● ‘David’ – odmiana o szerokolumnowym pokroju, która może przyjmować owalny kształt. Osiąga wysokość 2–3 m przy szerokości 1 m. Ma gęsty pokrój i ładną, żółtą barwę igieł. Charakteryzuje się średnim tempem wzrostu (15 cm rocznie). Nadaje się zarówno na cięte żywopłoty, jak i naturalne osłony. Wyhodowana w szkółkach M. M. Bömera w Zundert w Niderlandach w 1967 r. Nie do końca odporna na mróz. Polecana do sadzenia w zachodniej części kraju.
● ‘Fastigiata Aureomarginata’ – to odmiana intensywnie żółto wybarwiona. Kolumnowy pokrój jest bardzo regularny, jak gdyby odmierzony i wycięty w równy walec. Wzrost powolny, ale w starszym wieku może osiągnąć wysokość nawet 3 m. Pędy skierowane są pionowo do góry. Bardzo wąska w młodości, później się rozszerza. Popularna, wartościowa odmiana. Wyselekcjonowana w drugiej połowie XIX w.
● ‘Fastigiata’ – jedna z najstarszych kolumnowych odmian cisa. Tempo przyrostu – 15–20 cm rocznie. Ten cis na żywopłot w młodości ma wąski, kolumnowy pokrój, jednak z wiekiem staje się coraz szersza, nawet do 1,5 m. Osiąga wysokość 3–5 m. Barwa igieł jest ciemnozielona. Wyselekcjonowana w 1780 r. w Irlandii przez Willisa. Podczas ostrych zim może być uszkadzana;
● ‘Fastigiata Robusta’ – bardzo wartościowy takson, ulepszona wersja odmiany ‘Fastigiata’; jest bardziej odporna na mróz i ma stabilny, wąski pokrój nawet w starszym wieku. Tempo wzrostu – 15–20 cm rocznie. Osiąga wysokość do 4–5 m przy szerokości do 60–80 cm. Bardzo urokliwy cis do małych i średnich ogrodów, dla którego znajdzie się miejsce nawet w narożniku między budynkami. Posadzony jako żywopłot wymaga cięcia tylko górnej części
● ‘Goplana’ – odmiana o pokroju szerokostożkowatym i ciemnozielonej barwie igieł. Dorasta do wysokości 2–3 m. Ten cis na żywopłot znakomicie znosi strzyżenie i formowanie. Dobrze się zagęszcza. Wyhodowana przez Antoniego Wróblewskiego w 1928 r. i wprowadzona do produkcji przez Szkółki Kórnickie w 1955 r.;
● ‘Melfard’ – odmiana o wąskokolumnowym pokroju i zielonych igłach. Osiąga wysokość do 3–4 m przy szerokości do 0,8 m. Wartościowa, rzadko spotykana odmiana.
Wśród odmian cisu pośredniego o średniej sile wzrostu do tworzenia żywopłotów najbardziej rozpowszechniona jest odmiana ‘Hicksii’. Jest to klon żeński o ciemnozielonych, dość długich (nawet 3-centymetrowych) igłach. Pokrój tego krzewu jest dość gęsty i szeroki, w starszym wieku pozwala tworzyć zarówno osłony naturalne, jak i cięte żywopłoty.
Wartościową odmianą tego gatunku jest KAZIO ‘Komsta1’PBR, uzyskany przez Kazimierza Komstę. Krzew ten osiąga wysokość 2–3 m, ma szerokokolumnowy pokrój i sztywne, bardzo gęste pędy – zarówno w młodości, jak i w starszym wieku (nie gubi igieł w ciemniejszych strefach – w środku – krzewu). Cis ten jest tolerancyjny wobec światła – może być uprawiany zarówno w słońcu, jak i w cieniu. Znakomicie nadaje się do formowania.
Warto zwrócić jeszcze uwagę na odmianę ‘Stricta’ cisu japońskiego (T. cuspidata) o kolumnowym, dość wąskim pokroju. Osiąga ona wysokość 4–5 m przy szerokości do 0,8 m. Igły są zielone. Rzadko spotykana w handlu.
Cis na żywopłot. Odmiany wysokie i szeroko rosnące
Te cisy najlepiej wykorzystać w naturalistycznych osłonach. Sadzi się je rzadziej (co 1–2 m), bo będą potrzebowały przestrzeni na pełen rozwój. Wśród odmian cisa pospolitego warto wymienić w tej grupie:
● ‘Höpken’s Gigant’ – wyróżniający się takson łamiący pewne schematy. Rośnie szybko, 30–50 cm rocznie, osiąga wysokość do 5–8 m i szerokość do 1,5 m. Jest odmianą żeńską i zawiązuje liczne owoce. Znakomicie nadaje się na wysokie żywopłoty
● ‘Overeynderi’ – męska odmiana o szerokokolumnowym pokroju, osiągająca wysokość do 2–3 m. Nadaje się zarówno na osłony naturalne, jak i szersze żywopłoty przydomowe cięte w regularną formę. Stara odmiana hodowli C.G. Overeyndera z Niderlandów. Wprowadzona do handlu w 1926 r.
● ‘Standishii’ – kolumnowa, wolno rosnąca odmiana, osiągająca po wielu latach dość znaczne rozmiary: wysokość do 3 m i szerokość do 1 m. Igły są atrakcyjnie, żółto-zielono zabarwione.
W grupie silnie rosnących cisów pośrednich warto zwrócić uwagę na odmianę ‘Stefania’®, wyhodowaną w Szkółkach Kurowscy i wprowadzoną na rynek w 2009 r. Krzew ten może dorastać do wysokości 4–5 m i osiągać szerokość do 1,5 m. Igły są żółto-zielone.
Artykuły o odmianach cisa A. Kujawy ukazały się w dwumiesięczniku „Szkółkarstwo” 6/2020 i 1/2021
