Włókno kokosowe jest podłożem dość powszechnie używanym w uprawie wielu roślin ogrodniczych, głównie warzyw szklarniowych i roślin ozdobnych, a w krajach Europy Zachodniej również w produkcji szkółkarskiej. W Polsce jako podłoże jednorodne jest rzadko wykorzystywane w szkółkach, a warto je brać pod uwagę z powodu unikalnych właściwości zbliżonych do torfu wysokiego lub go przewyższających.
Co to jest włókno kokosowe?
To podłoże produkowane z zewnętrznej owocni pestkowców (orzechów) palm kokosowych (Cocos nucifera). Potocznie w języku polskim używamy jednego terminu: ‘włókno kokosowe’. Tak naprawdę jest to często mieszanina różnej długości włókien i gąbczastej tkanki. Po angielsku określa się ją jako torf lub pył kokosowy (coco peat i coir dust), stanowiące 60–70% okrywy, oraz większych kawałków – tzw. chipsów.
Każda z frakcji tworzących to podłoże ma odmienne właściwości. Od tego zależą końcowe parametry jakościowe podłoża.
Z czego składa się włókno kokosowe
Podstawowym składnikiem owocni orzecha kokosowego, stanowiącym 60–70% objętości, jest gąbczasta tkanka, a reszta to właściwe włókna.
W miejscach, w których uprawiane są palmy, z najdłuższych włókien produkuje się różnego rodzaju materiały. Maty, materace, dywany, liny. Natomiast ze skorup (owocni wewnętrznej – endokarpu) – naczynia i elementy ozdobne.
Krótsze włókna, z których nie można nic upleść, oraz pył powstający w wyniku ich połamania są odpadem. Jest to wciąż wartościowy materiał do produkcji jednorodnych podłoży ogrodniczych. Z tego powodu jest powszechnie wykorzystywany w uprawie pomidora i ogórka szklarniowego. Głównie do bezglebowej produkcji truskawki i maliny, gerbery, róży oraz innych roślin ozdobnych.
Włókno kokosowe – rodzaje
W obrocie towarowym spotyka się różne frakcje włókna kokosowego. Zazwyczaj są to najdrobniejsze cząstki o długości 0,2–2,0 mm, stanowiące 75–90% objętości owocni. W rzeczywistości są to pokruszone kawałki właściwych włókien i gąbczastej tkanki występującej między nimi w owocni.
Określane są czasami z angielskiego jako „torf” kokosowy (coco peat; coco pith) lub pył kokosowy (coir dust). Te drobne cząsteczki w znacznym stopniu decydują o parametrach fizycznych podłoża.
Decydujący wpływ na właściwości powietrzno-wodne mają drobne cząstki podłoża o wielkości 0,125–1,0 mm. Od ich procentowej zawartości w podłożu zależy jego pojemność wodna i powietrzna.
Z tego powodu należy pamiętać, że włókno kokosowe pochodzące od różnych dostawców może się mocno różnić składem granulometrycznym. To zaś wpływa na jego właściwości, mimo że cały czas rozmawiamy o jednym podłożu.
W odróżnieniu od torfu nie opracowano oficjalnej klasyfikacji dla frakcji tego materiału. Liczne badania próbek podłoży kokosowych, pochodzących z różnych części świata wykazały, że porowatość ogólna była bardzo wysoka i mało zróżnicowana. Wynosiła odpowiednio 94,1–98,3%. Pomimo tak relatywnie małego zróżnicowania porowatości ogólnej pojemność powietrzna zawierała się w bardzo szerokich granicach, od 24,2% do 89,4%. Było to powiązane z wielkością cząstek włókna kokosowego.
Pył kokosowy a pojemność wodna
Im więcej pyłu kokosowego zawiera podłoże, tym większą ma pojemność wodną. Zwiększanie udziału właściwych włókien lub nawet ich kawałków powoduje z kolei wzrost pojemności powietrznej. Zawartość wody łatwo dostępnej mieściła się w przedziale 0,7–36,0%. Włókna o długości 2–5 mm oraz dłuższe stosowane są jako dodatek stabilizujący strukturę podłoża.
Z łupin (endokarpu) orzecha kokosowego po rozdrobnieniu można uzyskać zrębki (chipsy), które po wymieszaniu z pyłem koksowym i włóknami mogą być wartościowym podłożem. Zazwyczaj stanowią one 20–40% objętości mieszaniny. W zależności od udziału poszczególnych frakcji włókna kokosowego odmienne są jego właściwości fizyczne. Takie jak porowatość oraz pojemność wodna i powietrzna.
Pył kokosowy charakteryzuje się zdecydowanie większą pojemnością wodną niż powietrzną. Zaś w wypadku dłuższych włókien dominuje powietrze. Najlepsze parametry ma rozdrobniona łupina kokosowa.
Mieszając odpowiednio poszczególne frakcje odpadów kokosowych, można uzyskać wartościowe podłoże o pożądanych parametrach powietrzno-wodnych, dostosowanych do wymagań uprawianych roślin. Należy również pamiętać, że podłoże kokosowe, to materiał pochodzenia naturalnego. Pozyskiwany jest w różnych warunkach i odmiennie traktowany podczas produkcji. To zaś może wpływać na znaczną zmienność parametrów, głównie zasolenia.
Zastosowanie
Obecnie włókno kokosowe wykorzystywane jest głównie w szklarniowej uprawie warzyw (pomidor i ogórek), roślin ozdobnych (róża, gerbera), doniczkowych roślin ozdobnych oraz gatunków jagodowych (truskawka, malina). Wykorzystuje się je jako podłoże jednorodne lub w mieszance z torfem lub perlitem.
Wypełnia się nim worki uprawowe, przypominające maty o wymiarach 100 x 15 lub 100 x 20 cm (i grubości 6–8 cm), lub prostokątne plastikowe torby. Luźnym włóknem można wypełniać inne pojemniki uprawowe, np. skrzynki, wiadra oraz mniejsze doniczki lub wielodoniczki do rozsad i sadzonek.
Włókno kokosowe do ukorzeniania
Dzięki bardzo dobrym warunkom powietrznym jest ono dobrym podłożem do ukorzeniania i produkcji rozsad. Dlatego ze względu na koszty można polecać szczególnie dla upraw szkółkarskich. Często wypełnia się nim doniczki typu paper pot wykorzystywane do ukorzeniania sadzonek.
Innym specjalistycznym zastosowaniem włókna kokosowego przeznaczonym dla szkółkarstwa jest tkanie specjalnych dysków do przykrywania powierzchni podłoża w doniczkach. Dyski są trwałe i łatwo przepuszczają wodę. jednocześnie zapobiegają wyrastaniu chwastów, mchów i wątrobowców na powierzchni podłoża w doniczkach.
Włókno kokosowe to produkt ekologiczny
Ważnym zaletą podłoży z owoców kokosa jest to, że można je uznać za produkt ekologiczny. Produkuje się je z naturalnych produktów odpadowych, nie niszcząc środowiska naturalnego, przy małym nakładzie energii.
Po zakończeniu uprawy (np. warzyw w szklarni lub roślin jagodowych) zużyte podłoże może zostać zastosowane do uprawy innych roślin ogrodniczych po uprzednim odkażeniu lub przekompostowaniu. Można je stosować jako dodatek organiczny poprawiający właściwości gleby w uprawach polowych. W ten sposób, bez dodatkowych kosztów, rozwiązuje się problem zagospodarowania odpadów po zakończeniu produkcji.
Fragment artykułu, który ukazał się w czasopiśmie „Szkółkarstwo” 2/2023
