Łacińskie określenie pendulus oznacza ‘zwisający’ i w pełni oddaje pokrój wielu odmian świerków (Picea) o gałęziach mocno opadających wzdłuż pnia. Charakterystyczny wygląd tych drzew uwydatnia się z wiekiem i potrzeba nieraz kilkunastu lat, by walory dekoracyjne tych roślin były w pełni widoczne. Niektóre okazy mają wysokość 2–6 m. Jednak najbardziej majestatycznie, tajemniczo i bajkowo wyglądają drzewa wiekowe, co najmniej 20-letnie.
Wiele odmian zwisłopędowych to formy bardzo stare, wprowadzane do uprawy od połowy XIX w. do początków XX w. Mimo to niektóre do dziś cieszą się popularnością i często można spotkać je w szkółkach. Na przestrzeni kolejnych lat pojawiło się kilkanaście nowych form, wszystkie przedstawione są szczegółowo w tabeli.
Do grupy świerków „pendulowych” zaliczam jeszcze trzy gatunki: świerk serbski (P. omorika), Brewera (P. breweriana) i himalajski (P. smithiana), których naturalny pokrój można określić jako zwisłopędowy. Przede wszystkim zwisające są gałęzie dalszego rzędu, które opadając pionowo w dół, tworzą piękne, zielone kurtyny widoczne już u młodych okazów.
Skąd się biorą odmiany zwisłopędowe?
Większość odmian zwisłopędowych wyselekcjonowano lub znaleziono jako nietypowe formy wśród siewek. Pojedynczo takie drzewa można spotkać w nasadzeniach starych parków, ogrodów, na terenach zieleni.
Wyrazistym przykładem takich form jest świerk pospolity ‘Pruhoniciana’, opisany w podręczniku Johanna G. Krüssmanna oraz pokazany w „Ilustrowanej Encyklopedii Iglaków” D. M. Gelderena i H. Smitha. Okaz ten rośnie w zabytkowym parku w Pruhonicach koło Pragi.
Jednak na przestrzeni lat 90. ub.w. i później nie natknąłem się na informacje, by ta forma była szeroko rozmnażana. Dopiero ostatnio w Polsce pojawiła się w ofercie szkółki Tomżyński. W rejestrze elitarnych drzew i krzewów w Polsce „Arboretum Polska” autorstwa Bolesława Sękowskiego i Iwony Zub (1974 r.) natrafiamy na co najmniej kilka ciekawych form/odmian.
Nowo znalezionym typom autorzy nadawali wtedy nazwy dwuczłonowe, pierwszy był w języku łacińskim i oddawał cechę danego okazu, drugi pochodził przeważnie od miejscowości, w której dany okaz był znaleziony.
Przykładem zwisłopędowych jest świerk kłujący (P. pungens) ‘Omoricaeformis Poznań’, którego jeden szczepiony okaz trafił w latach 70. ub.w. do szkółki Lucjana Kurowskiego, ale oryginalne drzewo z tego czasu w Końskowoli obecnie nie istnieje.
Na początku lat 90. ub.w. zrazy z tego drzewa pozyskał Gabriel Tomżyński z Częstochowy, który w latach 2000–2010 oferował w swojej szkółce kilkadziesiąt sztuk roślin tej odmiany pod nazwą ‘Poznań’. Jeden okaz z tego okresu uprawiam w swojej kolekcji.
W 2012 r., przejeżdżając przez Szczytno, na obrzeżach miasta przy drodze nr 58, zwróciłem uwagę na okaz świerka kłującego o wąskiej i bardzo gęstej koronie z ładnie opadającymi gałęziami, który roboczo nazwałem „Szczytno”. Pokrojowo zupełnie odstawał od innych drzew tego gatunku, rosnących nieopodal. A ostatnio podobny taki okaz widziałem też w Skierniewicach.
Przykładów takich można by w kraju znaleźć z pewnością jeszcze więcej. Okazy tego typu, rozmnażane generatywnie, nie zawsze są łatwe do wyselekcjonowania lub wychwycenia jeszcze w szkółce. Nieraz ciekawy pokrój zaczyna się uwydatniać dopiero po kilku lub kilkunastu latach, kiedy rośliny rosną na miejscach stałych.
Niektóre z odmian zwisłopędowych wyselekcjonowano też później jako siewki z form starszych, a takim przykładem jest świerk pospolity ‘Frohburg’, uzyskany z nasion zebranych z odmiany ‘Inversa’ tego samego gatunku. Liczba odmian w obrębie poszczególnych gatunków zależy od jego popularności w uprawie oraz zmienności wewnątrzgatunkowej. Dlatego najwięcej spotykanych form należy do świerka pospolitego, kilka – do serbskiego i kłującego. W innych wypadkach zwisłopędowe formy należą do rzadkości i są wyjątkowym klejnotem w kolekcji.
Zastosowanie odmian swisłopędowe
Drzewa tego typu wyróżniają się pokrojem, dlatego wykorzystuje się je przede wszystkim jako solitery –w terenie stanowią punkty optyczne skupiające uwagę. Najlepiej, gdy są sadzone na otwartej przestrzeni, przy zbiegu alejek, chodników lub dróg spacerowych w parkach czy na osiedlach.
Nadają się na otwarte polany, przestrzenie trawników lub łąk. W ogrodach przydomowych dobrze prezentują się pojedynczo na trawniku, na rabatach z niskimi bylinami i roślinami okrywowymi. Swoim pokrojem mogą górować nad karłowymi lub niskimi krzewami. Mogą być również pięknym uzupełnieniem wrzosowisk, ogrodów z ozdobnych traw oraz alpinariów i dużych ogrodów skalnych.
Niektóre odmiany w większych przestrzeniach można sadzić w grupach, np. świerk serbski ‘Pendula’, świerk pospolity ‘Pendula’, ‘Pendula Major’ czy ‘Rothenhaus’. Małe grupy (złożone z 3–5 roślin) ładnie wyglądają w zestawieniu z nowoczesną architekturą. Do tego typu nasadzeń – a na terenach zieleni miejskiej szczególnie – powinny być wykorzystywane egzemplarze o większych rozmiarach, o wysokości co najmniej 1,5–2 m w czasie sadzenia. Drzewa takie są drogie, ale w znacznie krótszym czasie osiągną odpowiednie rozmiary i będą spełniać swoją optyczną funkcję w przestrzeni.
Szczegółowe informacje o odmianach zwisłopędowych można znaleźć w artykule dr. inż. Adama Marosza pod tym samym tytułem w dwumiesięczniku „Szkółkarstwo” 6/2021
https://www.plantpress.pl/produkt/szkolkarstwo-6-2021/
