Odmiany
Do uprawy w doniczkach przydatne są odmiany genetycznie niskie, dość wczesne, o stosunkowo niewielkich liściach i intensywnej barwie kwiatów. Obecnie najbardziej polecane są odmiany z firm Benary i Syngenta Seeds.
’Big Smile’
— w uprawie doniczkowej osiąga wysokość 15–50 cm, w górnej części łodygi słabo się krzewi. Kwiatostany mają budowę pojedynczą (fot. 1), średnicę 12–15 cm. Kwiaty języczkowate są intensywnie żółte, a kwiaty rurkowate — brązowe. Liście są jasnozielone, średniej wielkości. Jest to odmiana obojętna na długość dnia, może być uprawiana przez cały rok. Określa się ją jako wczesną, długość okresu uprawy wynosi 8–9 tygodni.
Goldmarie’
— cechuje się średnią siłą wzrostu, jest wczesna, tworzy koszyczki o ciemnych kwiatach rurkowatych i ciemnożółtych języczkowatych, ma dość duże liście (fot. 2). Jest podobna pod względem kwitnienia i wyglądu do odmiany 'Zwerg Aurora’, stąd często nazwy te podawane są jako synonimy. Wyglądem obie odmiany są zbliżone do 'Big Smile’. 'Zwerg Aurora’ jest określana jako odmiana obojętna na długość dnia.
’Pacino’
— wprowadzono tę odmianę na rynek w 1996 r. i od razu zrobiła furorę. W doniczkach osiąga wysokość 25–40 cm, tworzy małe liście i dużo pąków bocznych pod kwiatostanem głównym (fot. 3), które zwiększają walory dekoracyjne tej odmiany. Termin jej kwitnienia jest średnio późny, przypada po upływie 8–12 tygodni od wysiewu nasion. Kwiaty języczkowate są jasnożółte, a kwiaty rurkowate — zielone. Wielkość kwiatostanu jest proporcjonalna do wysokości rośliny i wielkości liści (fot. 4). Odmiana charakteryzuje się wysoką zdolnością kiełkowania nasion. Przez hodowcę opisywana jest jako fakultatywnie dnia krótkiego, czyli w warunkach krótkiego dnia (10–11-godzinnego) można uzyskać bardziej równomierny wzrost i kwitnienie roślin, czego jednak nie potwierdziły nasze badania.
W 2003 roku uzupełniono nazwę odmiany wyjściowej określając ją jako 'Pacino Gold’, gdyż hodowca — firma Benary — wprowadziła na rynek nowe kreacje pochodzące od 'Pacino’: 'Pacino Cola’ (o złotożółtych kwiatach języczkowatych i ciemnych rurkowatych) oraz 'Pacino Lemon’ (o cytrynowożółtych kwiatach języczkowatych i zielonych rurkowatych). Odmiana 'Pacino Cola’ uzyskała wyróżnienie Fleuroselectu. Zadecydowały o tym: pożądana wysokość do uprawy doniczkowej — 30–40 cm, małe liście i bardzo dobre rozkrzewienie roślin.
’Sunny’ — jest na rynku od 1998 r. Pędy są proste, bez bocznych rozgałęzień, zakończone dużymi kwiatostanami. Kwiaty języczkowate są złotożółte, a rurkowate — złote. Zaliczana jest do odmian średnio wczesnych, uprawa trwa około 10 tygodni. Ze względu na niewyrównane kwitnienie zaleca się sadzenie roślin pojedynczo do doniczek. Aby otrzymać 1000 roślin, należy wysiać 80 g nasion.
’Sunspot’
— osiągaw doniczce wysokość 25–50 cm. Kwiaty języczkowate są złotożółte, a rurkowate — zielone. Kwiatostany o średnicy do 15 cm ustawione są równolegle do osi łodygi. Liście są ciemnozielone i stosunkowo duże, lekko zwisające. Odmiana jest średnio wczesna, jej uprawa trwa około 10 tygodni.
Wadą wszystkich wyżej przedstawionych odmian, o kwiatostanach pojedynczych, jest wytwarzanie pyłku, który opadając brudzi liście i wyraźnie zmniejsza wartość dekoracyjną samych koszyczków.
’Teddy Bear’
— znany jest również pod niemiecką nazwą 'Zwerg Sonnengold’. W uprawie doniczkowej rośliny osiągają wysokość 25–50 cm, rozgałęziają się w środkowej i wierzchołkowej części łodygi. Kwiatostany są pełne, średnicy 12–15 cm, zbudowane ze złotożółtych kwiatów (fot. 5). Liście są dość liczne, średniej wielkości, jasnozielone. Należy do odmian średnio późnych, produkcja trwa nawet 12 tygodni. 'Teddy Bear’ jest zaliczana do odmian fakultatywnie dnia krótkiego, uprawa w warunkach dnia krótkiego trwa 8–9 tygodni (przy dniu długim, wynoszącym 16–17 godz. — co najmniej 11–12 tygodni). Nie potwierdziły tego nasze badania — niezależnie od terminu wysiewu nasion (od 3. do 21. tygodnia roku), rośliny zakwitały średnio po 90 dniach.
W 2005 roku wprowadzono na rynek nowe odmiany słonecznika przeznaczone do uprawy w pojemnikach:
’Solita’
— ma kwiaty języczkowate złotożółte (fot. 6), a rurkowate zielone, nietworzące pyłku. Osiąga wysokość 30–40 cm i tworzy koszyczki o średnicy 15–20 cm. Według hodowcy, w warunkach dnia krótkiego, można uzyskać wczesne kwitnienie i zwarty pokrój bez konieczności stosowania retardantów.
’Sunny Smile’
— odmiana z dużą liczbą małych, ciemnozielonych liści i licznymi pąkami kwiatostanowymi. Kwitnie długo, jest wcześniejsza niż 'Big Smile’, a w warunkach dnia krótkiego także od innych odmian. Koszyczki kwiatostanowe nie tworzą pyłku.
’Junior F1’
— odmiana bezpyłkowa, kwiaty języczkowate mają kolor złoty, a rurkowate są ciemne. Nietraktowana retardantami wzrostu osiąga wysokość 60 cm, a średnicę koszyczka 12 cm. Tworzy liczne pędy boczne. Czas produkcji wynosi około 55 dni.
Produkcja rozsady i sadzenie roślin
Słoneczniki w pojemnikach można uprawiać z rozsady lub wysiewając niełupki bezpośrednio do doniczek finalnych. Zasady produkcji rozsady są takie same, jak w przypadku uprawy na kwiat cięty (czyt. HO 3/2006). Czas jej produkcji wynosi 2–3 tygodni, w tym czasie słoneczniki wytwarzają cztery liście. Wówczas rośliny można sadzić pojedynczo do doniczek o średnicy 11–13 cm lub po trzy do doniczek 16–20-centymetrowych. Na 1 m2 powinno przypadać 8–12 roślin w doniczkach o średnicy 12 cm.
Termin uprawy
W Polsce uprawę bez doświetlania najlepiej rozpocząć pomiędzy 11. a 28. tygodniem roku (od III do poł. VII), choć są zalecenia mówiące, iż najkorzystniejsze są terminy wysiewu od 6. do 12. tygodnia roku. Z doświadczeń przeprowadzonych w naszej Katedrze Roślin Ozdobnych na 6 odmianach wynika, że im późniejszy był termin siewu w okresie od stycznia do maja, tym wyższe i obficiej ulistnione były rośliny. Najwcześniej w tych badaniach zakwitały słoneczniki wysiane od stycznia do marca, przy czym u roślin z wysiewu w 3. tygodniu roku pąki pojawiały się najpóźniej, ale szybko się rozwijały, a z wysiewu w 15. tygodniu roku odwrotnie — pąki pojawiały się wcześniej, ale ich rozwój trwał dłużej. Największy wpływ na wczesność kwitnienia miała odmiana. Stwierdzono podobieństwo pod względem wysokości roślin i terminu kwitnienia między parami odmian: 'Big Smile’ i 'Goldmarie’, 'Pacino’ i 'Teddy Bear’ oraz 'Sunny’ i 'Sunspot’.
Z naszych doświadczeń wynika też, że do uprawy w okresie wiosenno-letnim bez doświetlania najlepsze są odmiany 'Big Smile’, 'Pacino’ i 'Teddy Bear’. Niezależnie od terminu wysiewu nasion (od I do V), rośliny tych odmian były najlepszej jakości, przy czym pierwsza z nich zakwitała najwcześniej z badanych (po upływie ok. 68 dni), a dwie pozostałe późno (odpowiednio, po 85 i 90 dniach). Stwierdziliśmy, że uprawa odmian 'Sunspot’ i 'Goldmarie’ przyniesie zadowalający efekt, jeśli zacznie się ją najwcześniej na przełomie lutego i marca, w przeciwnym razie spory będzie udział roślin, które nie zakwitną. Odmiana 'Sunny’ zakwitała, niezależnie od terminu, w małym procencie, a jej koszyczki kwiatostanowe były złej jakości (m.in. zdeformowane).
Podłoże i nawożenie słoneczników w doniczkach
Zalecanym podłożem do uprawy słoneczników w doniczkach jest substrat torfowy lub mieszanina torfu i ziemi kompostowej bądź torfu i piasku gliniastego (3 : 1), o odczynie pH 6,0–6,5.
Należy unikać dużych jednorazowych dawek azotu, które spowodowałyby nadmierny rozwój liści. Przy produkcji słoneczników doniczkowych szczególną uwagę zwraca się na zasobność podłoża w potas — niedobór tego składnika powoduje pojawienie się brązowych plam, a następnie nekrozy na starszych liściach. W czasie formowania się pąków kwiatostanowych i ich rozwoju korzystne jest kilkakrotne nawożenie siarczanem potasu w stężeniu 0,2%. Należy zachować właściwe proporcje między makroelementami, zwłaszcza azotem i potasem — 1 : 1,5.
Zalecana ilość składników pokarmowych w pożywce płynnej dla słoneczników w uprawie doniczkowej wynosi (w mg/dm3): N — 100, P2O5 — 65, K2O — 150, MgO — 20. Aby rośliny miały ciemnozielone liście, co zwiększa ich wartość dekoracyjną, wskazane jest na 2 lub 3 tygodnie przed sprzedażą dokarmić rośliny roztworem saletry potasowej lub wapniowej w stężeniu 0,2% lub podać dolistnie nawóz azotowy (w dawce poniżej 0,5 g/dm3).
Nawadnianie
Po posadzeniu rozsady do doniczek nie należy podlewać roślin zbyt obficie, ponieważ nadmiar wody hamuje ich rozwój. Gdy korzenie przerosną całą bryłę w doniczce, zwiększają się natomiast potrzeby wodne słoneczników, które trzeba od tej pory podlewać częściej, tak by wilgotność podłoża utrzymywać stale na umiarkowanym poziomie. Nadmierne podlewanie powoduje opóźnienie kwitnienia i silny wzrost organów wegetatywnych, ale skutkiem każdorazowego przesuszenia podłoża są wyraźne uszkodzenia (nekrotyczne plamy) na liściach.
Najlepszym sposobem produkcji (zwłaszcza roślin w małych doniczkach) jest uprawa na stołach zalewowych lub na matach podsiąkowych z możliwością fertygacji. Od połowy maja zalecane jest dwukrotne podlewanie w ciągu dnia i jednoczesne nawożenie azotowe (trzeba dostarczyć azotu w ilości: odmianom wczesnym — 'Big Smile’ i 'Goldmarie’ — około 400 mg,
a późnym — 'Pacino’ i 'Teddy Bear’ — około 550 mg na doniczkę o średnicy 12 cm.
Regulacja pokroju roślin
Aby otrzymać niskie i zwarte słoneczniki, konieczne jest użycie retardantów wzrostu w fazie, gdy rośliny wytworzą dwa pierwsze liście. Opryskiwanie retardantem jest możliwe tylko do chwili pojawienia się pąka kwiatostanowego, gdyż środek ten zastosowany na otwarte kwiatostany spowoduje zahamowanie ich rozwoju. Do tego czasu z reguły dwukrotnie aplikuje się retardant co 10–12 dni. U późnych odmian słonecznika dopuszcza się nawet czterokrotne opryskiwanie tym środkiem. Zabieg jest najskuteczniejszy w temperaturze 15–18°C.
W doświadczeniach niemieckich w przypadku odmian 'Pacino’ i 'Teddy Bear’ powodował każdorazowo ograniczenie wysokości roślin o 2–4 cm.
Można do retardowania użyć preparatu B-Nine 85 SP* w stężeniu 0,2–0,4% albo Topflor 015 SL** w stężeniu 0,1%.
Z doświadczeń przeprowadzonych w Katedrze Roślin Ozdobnych Akademii Rolniczej w Lublinie wynika, że u czterech odmian słonecznika, z majowego wysiewu nasion, najskuteczniejsze było dwukrotne opryskiwanie 0,4% roztworem preparatu B-Nine 85 SP, który spowodował ograniczenie wysokości roślin o 20% i jednocześnie zwiększenie liczby pąków kwiatostanowych. Topflor 015 SL może być polecany tylko dla odmian wczesnych, np. 'Goldmarie’.
O wysokości roślin decydują także warunki świetlne, a przede wszystkim długość dnia. Przy dniu krótkim słoneczniki wytwarzają krótsze pędy, a także mogą wcześniej zakwitać.
* zarejestrowany w Polsce do ograniczania wzrostu i regulowania pokroju chryzantem i poinsecji
** zarejestrowany w Polsce do ograniczania wzrostu i regulowania pokroju goździków, chryzantem, lilii i kalanchoe