Rak drzew powodowany jest przez ignorowane często chorobotwórcze organizmy powodujące wszelkiego rodzaju zrakowacenia. Część z nich ma charakter lokalny, natomiast bywają gatunki, które w sprzyjających warunkach powodują rozległe nekrozy prowadzące do zamierania całych drzew.
Znaczenie raka drzew ujawnia się również później, już w trakcie sadzenia drzew na miejsca docelowe, gdy w warunkach stresu środowiskowego (często związanego z suszą) mogą być przyczyną wypadania nowo posadzonych drzew.
Rak drzew. Co go powoduje?
Do szczególnie często spotykanych grzybów prowadzących do powstawania raków rozlanych należą gatunki z rodzajów Leucostoma (wywołują tzw. leukostomozę) oraz Valsa, tworzące charakterystyczne owocniki zagłębione w tkance drzew w miejscach zrakowaceń. Znacznie częściej obserwuje się jednak ich stadium konidialne z rodzaju Cyortospa.
Na topolach mogą również występować grzyby z rodzaju Cryptodiaporthae. Coraz częstszym problemem są również grzyby z rodzaju Phomopsis. Leukostomoza może występować na wielu powszechnie spotykanych gatunkach drzew alejowych:
- Jabłoniach
- Brzozach
- Jesionach
- Dębach
- Topolach
- Jarzębach i innych.
Grzyby zimują na drzewach w miejscach zrakowaceń w postaci grzybni wraz z owocnikami. Zarodniki mogą być produkowane praktycznie przez cały rok, jednak masowo rozsiewane są podczas chłodnych i wilgotnych okresów pod koniec jesieni i wczesną wiosną. Do infekcji dochodzi zawsze wtedy, gdy wilgotność i temperatura są odpowiednie dla rozwoju grzyba i gdy jednocześnie pojawi się wrażliwa na infekcję tkanka.
Prawdopodobieństwo porażenia uzależnione jest od liczby godzin, podczas których wilgotność nie spada poniżej 90%, a temperatura utrzymuje się na poziomie 10–15°C.
Zarodniki, które są przenoszone przez wiatr, owady i nieodkażane narzędzia, najczęściej infekują: blizny liściowe, rany po cięciu, pąki i gałązki uszkodzone przez mróz i uszkodzenia spowodowane przez owady. Z moich obserwacji wynika, że do infekcji dochodzi również w miejscach zbyt silnego mocowania drzew różnymi wiązaniami szkółkarskimi. Grzyb szybko rozwija się w korze i łyku, po czym przerasta do drewna, które w wyniku oddziaływania toksyn brunatnieje nawet w znacznym oddaleniu od miejsca infekcji.
Do infekcji dochodzi z reguły późną zimą i wiosną. Grzybnia aktywizuje się zazwyczaj wiosną, gdy zrakowacenia znacząco się rozszerzają, po czym nieco ustaje w lecie, gdy drzewa wykazują większą odporność. Wzmożoną wrażliwość drzew obserwuje się w wypadku niedostatku wody oraz po uszkodzeniu tkanek przez mróz. Jak dotychczas nie są znane skuteczne metody ochrony chemicznej przed rakami rozlanymi.
Rak drzew. Rodzaje
Pod pojęciem raków drzew należy rozumieć przede wszystkim trzy podstawowe ich rodzaje.
Raki roczne
Powodowane są przez grzyby (także bakterie), które zwykle nie wywołują infekcji, ale mogą zasiedlać tkanki pod wpływem silnego stresu. Do infekcji dochodzi z reguły w fazie spoczynkowej drzew.
Raki wieloletnie
Rzadko prowadzą do zamierania drzew, ale osłabiają ich strukturę, co znacząco pogarsza wygląd i jakość.
Raki dyfuzyjne (rozlane)
Rozwijają się przy braku lub słabej obecności tkanki kalusowej. Następują szybka inwazja grzyba i rozkład tkanek sąsiadujących. Te raki mogą obejmować cały obwód gałęzi, a nawet drzewa w ciągu jednego sezonu. Często prowadzą do zamierania drzew i mogą mieć znaczenie także w szkółkach.
Rak drzew. Jak zapobiegać?
Ograniczanie ich rozwoju wymaga przede wszystkim prowadzenia właściwych metod pielęgnacyjnych. Drzewa należy utrzymywać w jak najlepszej kondycji i unikać ich cięcia podczas wilgotnej pogody, szczególnie od połowy sierpnia aż do opadnięcia liści.
Należy przestrzegać wszystkich zasad poprawnego cięcia drzew, silnie porażone jak najszybciej usuwać, a wszelkie fragmenty zniszczone przez mróz właściwie przycinać. Trzeba również unikać późnego nawożenia azotowego, a azot podawać w sposób zbilansowany z potasem, a także innymi składnikami.
Gruzłek cynobrowy. Problem klonów, katalp i głogów
Podczas omawiania zrakowaceń na drzewach nie sposób nie wspomnieć o bardzo powszechnie spotkanym gatunku, jakim jest gruzłek cynobrowy (Nectria cinnabarina), który może infekować niemal wszystkie zdrewniałe pędy drzew i krzewów iglastych. Jest to grzyb blisko spokrewniony z podobnymi gatunkami tworzącymi raki drzewne, jak Neonectria ditissima, N. galligena czy N. coccinea, których znaczenie, z uwagi na tworzenie raków wieloletnich, jest w szkółkach mniejsze.
Sam gruzłek cynobrowy raków nie wywołuje. Tłumaczy się to zdolnością bardzo szybkiego przerastania tkanek przez tego grzyba. Organizm ten stanowi jednak znaczący problem przede wszystkim w produkcji klonów, a także katalp czy głogów.
W wyniku infekcji początkowo więdną i marszczą się najpierw liście. Następnie zamierają młodsze oraz starsze pędy. Na korze pojawiają się ciemnoczerwone grudki, szczególnie w okresach późnojesiennych i zimowych, wilgotnych miesięcy. W tych miejscach kora jest lekko zapadnięta. Do infekcji najczęściej dochodzi w wyniku zakażenia zarodnikami grzyba, przede wszystkim przez rany.
Jak dochodzi do zarażenia?
Do zakażenia może dojść nawet podczas łagodnej zimy. Istnieje możliwość zakażenia przez glebę, kiedy korzeń drzewa zdrowego styka się z zainfekowanym drewnem liściastym (stare korzenie, fragmenty gałęzi).
Prawdopodobnie grzyb bywa przenoszony głównie przez owady. Infekcji sprzyjają wszystkie czynniki, które osłabiają żywotność drzew:
- Susza (w pędach nawilgoconych grzyb przerasta 10 razy krótszy odcinek niż w odwodnionych)
- Złe warunki wodne i powietrzne (ubicie gleby)
- Nadmierne spadki temperatury
- Mechaniczne okaleczenia, gradobicia i żerowanie owadów.
W produkcji szkółkarskiej bardzo istotnym czynnikiem prowadzącym do silnego rozprzestrzeniania się choroby stanowi cięcie roślin nieodkażonymi narzędziami.
W taki sposób grzyb łatwo zasiedla kolejne rośliny.
Rak drzew — jak zapobiegać?
Do podstawowych zabiegów prowadzących do ograniczenia rozprzestrzeniania się grzyba należą:
- Wycinanie i niszczenie opanowanych części drzew
- Unikanie ranienia roślin, l zwalczanie szkodników
- Ochrona świeżo powstałych ran
- Opryskiwanie ran po gradobiciu i cięciu
- Zapewnienie korzystnych warunków do rozwoju drzew
- Niszczenie chorych korzeni i dezynfekcja gleby.
Wydawnictwo Plantpress proponuje też swoje książki „Program ochrony materiału szkółkarskiego„, „Szkodniki ozdobnych krzewów liściastych i pnączy„, „Ochrona drzew i krzewów iglastych„, „Choroby ozdobnych drzew liściastych„.
