Produkcja drzew alejowych trwa wiele lat. Jest to złożony, wymagający dużej staranności proces. W jego trakcie szkółkarz musi dbać o odpowiednie wyprowadzenie pnia, budowę korony oraz systemu korzeniowego. Standardem w gruntowych szkółkach drzew alejowych jest oferowanie materiału przesadzanego dwukrotnie (o obwodzie pnia minimum 10–12 cm, mierzonym na wysokości 1 m nad ziemią). Rośnie też znaczenie drzew oferowanych w pojemnikach.
Produkcja drzew alejowych – materiał wyjściowy
Produkcja drzew alejowych rozpoczyna się od szczepienia zimowego w ręku na podkładkach o obwodzie pnia ok. 6 cm (uzyskanych własnym sumptem lub kupionych w specjalistycznych gospodarstwach).
Wczesne szczepienie pozwala na szybsze zdrewnienie i lepsze przezimowanie oczek tego gatunku, gdyż często przemarzają. Podkładki powinny być jak najcieńsze, gdyż na zbyt grubych oczka są często „zatapiane” przez tkankę kalusową.
Po zabiegu szczepy trafiają do chłodni. Na przełomie marca i kwietnia sadzi się je do pojemników (C10–25, w zależności od gatunku) i wstawia do tunelu foliowego. Najczęściej wykorzystywanym podłożem jest mieszanina torfu niskiego i wysokiego (w stosunku 1 : 2), o pH 5,5–6,5, wzbogacona w nawóz, np. PG Mix lub Hydrocomplex, w dawce 1,5 kg/m3.
Niektóre gatunki można okulizować latem na podkładkach w gruncie. Bardzo wcześnie, już od połowy czerwca, rozpoczyna się okulizację klonu jesionolistnego. Zrazy ścinamy wtedy z nie w pełni zdrewniałych pędów, które przy zginaniu zaczynają pękać.
Pod koniec czerwca okulizuje się odmiany lipy srebrzystej. Pod koniec lipca i w sierpniu zaś pozostałe gatunki lip, a także m.in. głogi, klony, kasztanowce, brzozy, jesiony, wiązy.
W czasie wzrostu drzew w tunelu zazwyczaj przycina się jednorazowo przyrosty, pozostawiając 2–3 oczka. Pnie podkładek należy w tym czasie oczyścić z odrostów pędowych.
Drzewa wystawia się na kontenerownię na przełomie maja i kwietnia, gdzie są palikowanie (używa się w tym celu tyczek bambusowych) i przywiązywane do konstrukcji. W czasie wegetacji ponownie się je przycina w celu ukształtowania przewodnika i formowania korony, pamiętając przy tym o zabiegach ochrony roślin.
Sadzenie roślin do gruntu i dalsza pielęgnacja
Jesienią tak wyprodukowane jednoroczne drzewka sadzi się do gruntu. Tam rozpoczyna się kolejny etap produkcji. Czasami niektóre taksony drzew zaleca się sadzić wiosną. Są to np. buki, robinie, brzozy, tulipanowce i głogi. Niektórzy szkółkarze pomijają produkcję szczepów we własnym zakresie. zamiast tego kupują młody materiał wyjściowy w wyspecjalizowanych gospodarstwach.
Jeżeli młody materiał drzewiasty sadzony jest z „gołym” systemem korzeniowym, należy go skrócić, pamiętając również o zredukowaniu korony.
Prosty pień decyduje o jakości drzewa i jego cenie
Dlatego też podstawowym elementem formowania jest palikowanie drzew w gruncie. Zabieg ten przeprowadza się ręcznie. Poprzedza się go wykonaniem w gruncie otworów (specjalnymi lancami), w które później wkłada się tyczki bambusowe.
Pnie przywiązuje się do palików za pomocą wiązadeł – najczęściej długich, gumowych wężyków. Wykonane są z wysokiej klasy miękkiego PVC, o trzech różnych grubościach: 2,5; 3,5 i 5 mm. Wybór zależy od wieku drzewa. W przeciwieństwie do opasek zaciskowych są one elastyczne i nie uszkadzają kory i drewna.
Dla wyprowadzenia prostego przewodnika wierzchołki drzew przyczepia się do palika linką bawełnianą przy pomocy tapenera. W wypadku niektórych gatunków, np. ozdobnych jabłoni i grusz, pnie drzew warto zabezpieczyć przed uszkodzeniem przez zwierzęta.
Produkcja drzew alejowych – wyprowadzanie pnia i kształtowanie korony
Przez cały proces produkcji drzew alejowych należy pamiętać o konieczności wyprowadzenia pnia oraz rozkrzewianiu pędów korony. Są to działania w celu uzyskania charakterystycznego dla gatunku bądź odmiany pokroju.
Szczególnie istotne jest podmienianie przewodnika, czyli przycinanie go na odpowiedniej wysokości (z pozostawieniem czopa) i zastępowanie go nowym pędem. Ten zaś mocujemy do podpory linką bawełnianą przy pomocy tapenera.
Cięcie i formowanie koron przeprowadza się od wiosny nawet do lipca. Siła cięcia zależy od gatunku. Może ono być radykalne z pozostawieniem dwóch–trzech oczek (np. u surmii) lub przyrosty skraca się o 1/3 lub 2/3. W zabiegach tych pomocne są samobieżne podnośniki: napędzane spalinowo, rzadziej elektrycznie – wyposażone w platformy. Te można podnosić nawet na wysokość 3–6 m. To spore ułatwienie dla osób przeprowadzających cięcie.
Kolejność, w jakiej należy wykonywać cięcie wiosenne u poszczególnych taksonów, to: klon, lipa, surmia, jarząb, wiąz, dąb i pozostałe. Na przełomie maja i czerwca przycina się brzozy.
Od wiosny przeprowadza się także nawożenie doglebowe (np. nawozami Hydrocomplex YaraMilaTM Complex czy Agromaster), w dawce ok. 200–300 kg/ha.
Przez pierwsze lata wzrostu drzew alejowych w gruncie wykonuje się corocznie zabiegi wiosennego cięcia i formowania. Jednocześnie przywiązuje się przewodnik i nawozi. Nie można zapomnieć o ochronie roślin. W czasie produkcji pamiętać należy również o oczyszczaniu, podkrzesywaniu pni z dodatkowych przyrostów.
Szkółkowanie
Jesienią drzewa wykopuje się i przesadza na nowe kwatery, czyli przeprowadza się zabieg szkółkowania. Drzewa alejowe po raz pierwszy przesadza się w drugim lub trzecim roku po uszlachetnieniu i kontynuuje do momentu sprzedaży, co trzy lub cztery lata.
Szkółkowanie w wypadku znacznego zagęszczenia roślin na kwaterze wiąże się ze zwiększeniem rozstawy drzew. Okazy o obwodach 6–8, 8–10, 10–12 cm przesadza się z reguły z odkrytym systemem korzeniowym. Wyjątkiem są niektóre gatunki, np. tulipanowiec, ambrowiec i dąb. Te bezwzględnie przesadza się z bryłą. Tak samo duże okazy drzew (o obwodzie pnia 12–14 cm i większym).
Do szkółkowania zastosować można podcinacze nożowe. Po ich użyciu nie ma konieczności rozsadzania drzew. Czasami wykorzystuje się w tym celu maszyny do wykopywania. Ich zadanie to tylko podciąć i uformować bryłę korzeniową, a drzewo pozostaje dalej na swoim miejscu.
Dzięki tym zabiegom bryła korzeniowa jest przerośnięta korzeniami i w momencie ekspedycji nie rozsypuje się. To w efekcie zapewnia szybkie przyjęcie się drzewa w miejscu docelowym oraz silny wzrost już od pierwszych lat po posadzeniu. Długość cyklu produkcji drzew alejowych zależy od pożądanego obwodu pnia. Najdłużej trzeba uprawiać buki i dęby, krócej – lipy i klony. Większość produkcji gruntowej drzew alejowych sprzedawana jest zaraz po wykopaniu jesienią.
Produkcja drzew alejowych w pojemnikach
W szkółkach drzew alejowych i parkowych rośnie znaczenie produkcji kontenerowej, dlatego część wykopanego materiału przesadza się jesienią lub wiosną (po zimowaniu w chłodni np. buki, robinie, brzozy, tulipanowce i głogi) do pojemników.
Niektórzy polscy szkółkarze cenią sobie włoskie doniczki wyprodukowane z polipropylenu o niskiej gęstości wtrysku (LDPE). Jest to materiał bardzo elastyczny i wytrzymały na różnego rodzaju uszkodzenia mechaniczne i zmiany temperatury. Dzięki temu, że pojemniki te są trwałe, mogą być wielokrotnie używane.
Wielkość kontenerów zależy od obwodu pnia, np. dla drzew o obwodzie 6–8 cm odpowiednie będą pojemniki 25-litrowe. Dla okazów o obwodzie pnia 12–14 cm i 14–16 cm – doniczki C50 i C60, a dla drzew o obwodzie 18–20 cm – C80 (C90). Okazy kopane z bryłą korzeniową, o obwodzie pnia 18–20 cm, sadzi się do kontenerów 160-litrowych. Przy obwodzie pnia 20–25 cm zaś – 230-litrowych. W wypadku soliterów – nawet 600-litrowych.
Kontenery
W produkcji używane są także kontenery polskiej produkcji ARBO®. Posiadają one uchwyty ułatwiające przenoszenie drzew i ich transport. Jak się okazuje, rozwój systemu korzeniowego jest w nich lepszy niż w tradycyjnych pojemnikach. Nie dochodzi w niż też do przegrzewania się podłoża oraz łatwiej jest je zestawić na okres zimowania. Nie dochodzi ponadto do uszkodzeń pnia rosnących w nich okazów podczas spedycji, gdy są transportowane w pozycji półleżącej na tzw. zakładkę.
Ciekawym rozwiązaniem są kontenery Air Pots. Posiadają one liczne otwory w odpowiednio wyprofilowanych ścianach bocznych, które „obrączkują” korzenie. Zapobiega to ich spiralnemu zwijaniu się wokół ścianki naczynia.
Podłoże do sadzenia drzew w pojemnikach składa się najczęściej z torfu wysokiego włóknistego o frakcji >50 mm (Fibra) oraz czarnoziemu. Oba komponenty wymieszane są w stosunku 2 : 1, a pH mieści się w granicach 6,0–7,0. Podłoże powinno być wzbogacone w nawóz (np. Osmocote® w dawce 4 kg/m3 oraz PG Mix 1 kg/m3). Tak posadzone drzewa przerastają objętość podłoża wypełniającego pojemnik zwykle w ciągu trzech–czterech miesięcy, dęby potrzebują jednak nieco więcej czasu.
Kontenerownia – co będzie niezbędne?
Okazy w pojemnikach ustawia się na kontenerowni – wyrównanym terenie wyłożonym matą szkółkarską, folią lub żwirem. Kamyki nie tylko zapewniają odpływ nadmiaru wody, lecz również zapewniają estetyczny wygląd szkółki.
Konieczna jest konstrukcja podpierająca drzewa. Tą wykonuje się z betonowych słupów i metalowych linek lub metalowych słupków oraz taśm (wytworzonych z takiego samego materiału jak samochodowe pasy bezpieczeństwa). Do nich mocowane są pnie drzew. Na najniższym poziomie podpór mocuje się emitery systemu nawadniania kroplowego. Tak najczęściej nawadniane są drzewa na kontenerowni. W tym celu bywają także wykorzystywane zraszacze podkoronowe, a do kolejnych przywiązuje się rośliny.
Jeżeli drzewa uprawiane są na kontenerowni dwa lata, w okresie wegetacji przeprowadza się zabiegi pielęgnacyjne. W wypadku cięcia obowiązuje zasada skracania przewodnika u form naturalnych o 1/3, u form kulistych (np. odmian surmii, robinii, platanów) zaś pędy skraca się radykalnie, pozostawiając dwa–trzy oczka. U pozostałych gatunków przyrosty skraca się o 1/3 lub 2/3. Wiosną drzewa w pojemnikach nawożone są posypowo lub punktowo (średnio w dawce 1 g nawozu na 1 litr podłoża).
