Ambrowiec amerykański to ozdoba każdego parku i terenu zielonego gdzie rośnie. Zwłaszcza jesienią. Wtedy na jednym drzewie można oglądać liście, zielone, purpurowe, czerwono-fioletowe i złote.
Rośnie jednak w niewielu miejscach. Dlaczego? W artykule odpowiadamy na to pytanie. Poznajmy to piękne i wyjątkowe drzewo bliżej i jego odmiany dla polskiego klimatu.
Ambrowiec amerykański (Liquidambar styraciflua), nazywany również ambrowcem balsamicznym lub wonnym, należy do rodziny oczarowatych (Hamamelidaceae). Jest jednym z najpiękniej przebarwiających się drzew w okresie jesiennym.
Mimo to rzadko bywa sadzony i produkowany w naszym kraju. Jedną z przyczyn jest wrażliwość młodych roślin na mróz. Niezabezpieczone, często przemarzają zimą.
Starsze okazy jednak wytrzymują temperaturę nawet do –28°C.
Ze względu na wyjątkowe walory dekoracyjne ambrowiec amerykański powinien być bardziej doceniany przez architektów zieleni i częściej wprowadzany na tereny parkowe, skwery czy ulice.
Skąd pochodzi ambrowiec amerykański?
Do rodzaju ambrowiec należą 3 (niekiedy wymienia się 4) gatunki rosnące w lasach Azji Mniejszej, Ameryki Północnej i Środkowej oraz w Chinach i na Tajwanie.
W naszej strefie klimatycznej w parkach oraz ogrodach może być uprawiany i sadzony tylko ambrowiec amerykański.
Pochodzi on ze wschodnich terenów Stanów Zjednoczonych i Meksyku. Rośnie on w wilgotnych lasach i dolinach rzek, osiągając wysokość około 50 m.
Jak wygląda ambrowiec amerykański?
W Polsce tworzy niewysokie drzewa lub ma pokrój szerokiego krzewu. Ambrowiec amerykański osiąga wysokość ok. 10–15 m i ma regularną, stożkowatą koronę. Młode pędy ambrowca są korkowato oskrzydlone, a pień pokryty jest głęboko bruzdowaną korowiną.
Na pędach skrętolegle wyrastają klapowane, błyszczące liście z piłkowanym brzegiem. Przypominają one nieco liście klonu. Liścia te są główną ozdobą tych drzew.
Jesienią można na jednej roślinie jednocześnie oglądać liście o różnej barwie – zielone, złote, fioletowoczerwone i w różnych odcieniach purpury.
Ozdobą są także kuliste owocostany (o średnicy około 3 cm) z kolczastymi wyrostkami. Wiszą one na długich szypułkach. Owocostany powstają z żeńskich, żółtozielonych kwiatów pojawiających się w maju (kwiaty męskie zebrane są w grona).
Owocostany początkowo zielonkawe, w miarę dojrzewania brązowieją i drewnieją, pozostając przez całą zimę na gałęziach. Owocostany złożone są z wielu twardych torebek, z których każda zawiera jedno lub dwa oskrzydlone nasiona.
Ambrowiec amerykański nie tylko zdobi
Drewno ambrowca, zwane „atłasowym orzechem”, po obróbce ma gładką powierzchnię o interesującym rysunku słojów, a po bejcowaniu imituje drewno orzecha czarnego.
Ma zastosowanie w stolarce do wyrobu mebli, ale tylko do użytku wewnątrz, gdyż pod wpływem warunków atmosferycznych bardzo łatwo ulega wypaczeniu. Słabo przyjmuje też środki konserwujące oraz zabezpieczające drewno przed grzybami.
Ambrowce (angielska nazwa sweet gum lub American storax) dostarczają także balsamicznej żywicy, często nazywanej styraksem (stąd czasem spotykana jest polska nazwa tego gatunku – styrakowiec).
Pozyskuje się ją przez nacinanie kory na pniu drzewa. Żywica ta przez Indian określana była jako „płynny bursztyn”. Miała i nadal ma duże znaczenie w medycynie. Często stosowana jest jako lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy przy przeziębieniach oraz wszelkiego rodzaju zranieniach.
Zawartość olejków eterycznych sprawia, że znajduje także zastosowanie przy wyrobie kadzideł, w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym oraz spożywczym (do aromatyzowania gumy do żucia).
Odmiany ambrowca
Coraz częściej w handlu można spotkać nie tylko ambrowca amerykańskiego, ale także jego odmiany:
- ‘A u r e a’ ma liście z szerokim żółtym obrzeżeniem.
- ‘Aurora’ – o liściach zielono-żółtych, ale proporcja tych barw jest zmienna: czasem blaszki liściowe są całe zielone, czasem pstre, a innym razem całkowicie żółte, jesienią przebarwiają się na czerwono.
- ‘B u r g u n d y’ jest odmianą o liściach pięknie przebarwiających się jesienią i długo utrzymujących się na pędach.
- ‘Golden Treasure’ – o kremowożółtych przebarwieniach blaszki liściowej, liście jesienią przebarwiają się na pomarańczowopurpurowo.
- ‘G u m B a l l’ (syn. ‘Globe’) mają kulisty pokrój korony.
- ‘P a r a s o l’ tworzy drzewa o symetrycznej, szerokiej (do 10 m) koronie i liściach, które jesienią mają czerwony kolor.
- ‘P e n d u l a’ ma przewieszające się pędy, szerokie korony i mocno oskrzydloną korę (drzewa preferują stanowiska słoneczne oraz kwaśne podłoże).
- ‘R o t u n d i l o b a’ to odmiana z zaokrąglonymi wierzchołkami liści, które jesienią przybierają barwę purpurową.
- ‘S i l v e r K i n g’ ma liście biało obrzeżone pod koniec lata (jesienią z różowymi przebarwieniami) i tworzy niewielkie drzewa (po 10 latach osiągają wysokość 2 m).
- ‘S l e n d e r S i l h o u e t t e’ to odmiana polecana do małych ogrodów, gdyż rośnie powoli i tworzy wąskie korony. Po 10 latach drzewa mają 2 m wysokości i tylko 0,5–0,75 m szerokości.
- ‘V a r i e g a t a’ ma koronę szerokostożkowatą i liście z żółtymi nieregularnymi przebarwieniami.
Inne odmiany ambrowca amerykańskiego
Wiele innych odmian tego gatunku jest wymienianych w katalogach szkółek zagranicznych (np. ‘Moraine’, ‘Festival’, ‘Palo Alto’, ‘Stared’, ‘Worplesdon’), ale u nas rzadko bywają dostępne. Różnią się głównie intensywnością barwy liści w okresie jesiennym, ich kształtem i wielkością oraz pokrojem i siłą wzrostu drzew.
Ambrowiec amerykański. Wymagania i zastosowanie
Ambrowce najlepiej rosną na glebach żyznych, gliniastych, lekko kwaśnych lub obojętnych i odpowiednio wilgotnych (nie lubią gleb wapiennych). Preferują stanowiska słoneczne lub półcieniste oraz miejsca osłonięte.
Młode rośliny wymagają zabezpieczenia przed mrozem. Dobry wzrost i rozwój drzew zapewnia nawożenie, zwłaszcza azotowe, wczesną wiosną. Gdy rosną w miejscach
nasłonecznionych, przebarwienie liści jest najbardziej atrakcyjne.
Ambrowce w polskich miastach spotkać można bardzo rzadko. Powinno się je sadzić w parkach w niewielkich grupach lub pojedynczo.
Na terenie zachodniej Polski można je również sadzić jako drzewa przyuliczne lub w donicach. Stożkowaty pokrój korony sprawia, że ambrowiec nie wymaga specjalnego przycinania pędów i nie przeszkadza w ruchu ulicznym.
Rozmnażanie
Nasiona ambrowca amerykańskiego zawiązują się w naszych warunkach, ale prawdopodobnie nie dojrzewają (w prowadzonych doświadczeniach nie kiełkują) i dlatego należy je sprowadzać ze stanowisk naturalnych.
Nasiona ambrowca można przechowywać na sucho nawet do 4 lat. Wymagają 2- lub 3-miesięcznej stratyfikacji w temperaturze 3–4°C. Niektórzy szkółkarze zalecają ich moczenie w wodzie przez 20 dni.
Mimo takich zabiegów kiełkują dość trudno (nawet po 2 latach) i w niewielkim procencie. Nasiona trzeba wysiać do inspektu lub skrzynek pod osłonami. Młode siewki wymagają zabezpieczenia w zimie przed mrozem. Na zagony sadzi się je w drugim roku.
W produkcji szkółkarskiej bardziej popularnym sposobem i przynoszącym stosunkowo dobre wyniki jest rozmnażanie przez sadzonki zielne. Najbardziej odpowiednim terminem do ich ukorzenienia jest okres od końca czerwca do końca lipca.
Sadzonki dwu- lub trójwęzłowe należy ciąć z młodych, silnie rosnących pędów i ukorzeniać w szklarni. Cięcie dolne wykonuje się bezpośrednio pod węzłem. Pozytywne rezultaty w ukorzenianiu sadzonek daje zastosowanie stymulatora ukorzeniania (IBA 0,5–0,8%).
Podłoże powinno być wilgotne i przepuszczalne, dobrze nadaje się do tego mieszanina torfu z perlitem w stosunku 1 : 2. Sadzonki dobrze się ukorzeniają, kiedy są zdrowe, dlatego warto je wówczas zapobiegawczo opryskiwać środkami grzybobójczymi co 10–14 dni.
Ukorzenione sadzonki należy przesadzać dopiero wiosną następnego roku w żyzne, ale przepuszczalne podłoże. Przez zimę młode rośliny przechowuje się pod osłonami, zabezpieczone przed mrozem.
Odmiany ambrowca rozmnaża się także przez szczepienie. Najlepszym terminem jest wczesna wiosna, zabieg wykonuje się w szklarni. Zrazy śpiące zakłada się na dwuletnich, doniczkowanych siewkach lub ukorzenionych sadzonkach ambrowca amerykańskiego. Czasami drzewa można rozmnażać przez okulizację w lipcu, ale jest to sposób rzadko wykorzystywany w produkcji.
Inne ambrowce
Oprócz ambrowca amerykańskiego znane są jeszcze inne gatunki z rodzaju Liquidambar, choć nieprzydatne do uprawy w Polsce.
Ambrowiec formozański (L. formosana, syn. L. acerifolia) pochodzi z Chin, Tajwanu, rośnie także w Laosie oraz Wietnamie. Drzewa na stanowiskach naturalnych dorastają do wysokości 12 m (niektóre źródła podają nawet 20 m), mają szerokostożkowaty pokrój oraz dość duże, głębiej (niż u amerykańskiego) wcięte liście, ładnie przebarwiające się jesienią. Z drewna wyrabiane są pudełka do pakowania herbaty.
Ambrowiec wschodni (L. orientalis) rośnie w południowo-zachodniej części Turcji, w Grecji i na Rodos, gdzie dorasta do wysokości 30 m (rośnie wolno). Blaszka jego liścia jest głęboko wcięta, trójklapowa, gładka, matowa, jasnozielona i jesienią przebarwia się na pomarańczowo. Kuliste owoce zebrane są w większe niż u ambrowca amerykańskiego owocostany.
Najczęściej z głęboko bruzdowanych pni tego ambrowca pozyskiwany jest pomarańczowobrązowy sok żywiczny, który ma duże znaczenie w medycynie oraz służy do wyrobu kadzideł, mydła i kosmetyków.
W literaturze wymieniany jest również Liquidambar acalycina, który rośnie w centralnej części Chin, gdzie osiąga wysokości 25 m.
Artykuł pochodzi z czasopisma „Szkółkarstwo” 1/2012
